Στις 24 του Νοέμβρη παρουσιάστηκε σε επίσημη εκδήλωση το πρόγραμμα της ΝΔ για την Παιδεία. Αυτή η παρουσίαση ήταν η πρώτη από αυτές που πρόκειται να διοργανωθούν από τη ΝΔ και θα αφορούν το πρόγραμμά της για κεντρικά θέματα. Ήταν σαφής η προσπάθεια να παρουσιαστεί το πρόγραμμα σαν κάτι πρωτοποριακό και καινοτόμο, ότι λαμβάνει υπόψη τις θετικές εμπειρίες των πιο προηγμένων χωρών, ότι ζητά να αφεθεί πίσω το πνεύμα της στασιμότητας, της «ήσσονος προσπάθειας» και της ισοπέδωσης. Ταυτόχρονα επιχειρούνταν να προβληθεί ότι βρίσκεται στον αντίποδα όσων πράττει η κυβέρνηση, πως τάχα υπάρχει πολιτικό χάσμα ανάμεσα στη ΝΔ και τον ΣΥΡΙΖΑ.
Στην πραγματικότητα, το πρόγραμμα κινείται στην ίδια αντιδραστική γραμμή με όσα είχε πει ο πρόεδρος της ΝΔ στην φετινή ΔΕΘ.
Ισχύουν συνεπώς όσα είχαν γραφτεί και σε κείμενα στον Σελιδοδείκτη για τότε, πως δηλαδή «λειτουργεί ως λαγός για την πολιτική του ΟΟΣΑ και της ΕΕ και πιέζει για την πιστή τήρησή τους» και «ταυτόχρονα “φωνάζει” ότι αυτός είναι ο ακραιφνής εκφραστής αυτής της πολιτικής και μπορεί καλύτερα να την εγγυηθεί και να την εφαρμόσει» ζητώντας «να τον επιλέξουν για διαχειριστή της έναντι του ΣΥΡΙΖΑ που “το πάει λάου-λάου”»1. Η διαφορά είναι ότι πλέον εκπονήθηκε ένα σχετικά λεπτομερειακό πρόγραμμα της ΝΔ για την παιδεία, που δεν είναι βέβαια πρωτότυπο, καθώς στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του επαναλαμβάνει κατευθύνσεις και μέτρα που περιέχονται αυτούσια σε κείμενα του ΟΟΣΑ και της ΕΕ2. Ωστόσο, τα αναλυτικά καταγραμμένα μέτρα του προγράμματος καθορίζουν μια ατζέντα, καλύπτουν όλες τις βαθμίδες και πλευρές της εκπαίδευσης, και επιπλέον προσφέρουν δυνατότητες συσπείρωσης αντιδραστικών δυνάμεων στην εκπαίδευση σε συγκεκριμένα μέτρα-άξονες. Ειδικά για τα ΑΕΙ, στην παρουσίαση τονίστηκε ότι ένα νέος νόμος για αυτά αποτελεί προτεραιότητα και, εφόσον η ΝΔ γίνει κυβέρνηση, θα προωθηθεί για ψήφιση μέσα στις πρώτες 100 μέρες της διακυβέρνησής της. Γενικά, από τη μεριά της ΝΔ έχουμε μια πολύ επιθετική προσέγγιση, αποφασιστικότητα για την άμεση άρση του πανεπιστημιακού ασύλου και την εξασφάλιση της δυνατότητας ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ, αλλά και επιμονή για καθολική και ανοικτή εφαρμογή της αξιολόγησης, της σύνδεσης της εκπαίδευσης με επιχειρήσεις και της «αυτονομίας» των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Τι προβλέπεται στο πρόγραμμα
Ο πρόεδρος της ΝΔ μίλησε για «επανάσταση στην παιδεία» σε τρεις κατευθύνσεις: την «ελεύθερη πρόσβαση στην μόρφωση σε ακαδημαϊκά και διοικητικά ελεύθερες εκπαιδευτικές μονάδες», την «σύνδεση της εκπαίδευσης με τον οικονομικό βηματισμό της χώρας» ορίζοντας σαν «εθνική προτεραιότητα» την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, και τρίτη κατεύθυνση είναι ότι θα υπάρχει «αξιολόγηση παντού».
Πιο συγκεκριμένα, το πρόγραμμα χωρίζεται σε τρία μέρη: πρωτοβάθμια – δευτεροβάθμια εκπαίδευση, επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση – δια βίου μάθηση, ανώτατη εκπαίδευση. Για κάθε ένα από αυτά ορίζονται κάποιες προτεραιότητες και για κάθε προτεραιότητα θέτονται κάποιες δέσμες μέτρων.
Για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ορίζονται ως προτεραιότητες:
α) το «σύγχρονο δημόσιο σχολείο, κυψέλη γνώσης και καινοτομίας». Εδώ θα δούμε μέτρα όπως η εισαγωγή νέων εκπαιδευτικών θεματικών και δημιουργικών-βιωματικών δράσεων, π.χ. «επιχειρηματικότητα», «εθελοντισμός», «δημιουργία εικονικών επιχειρήσεων». Δίνεται επίσης έμφαση στην ήπιες και ψηφιακές δεξιότητες, μία κατεύθυνση σύμφωνη βέβαια με τις εντολές του ΟΟΣΑ. Ζητείται αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας για την «καταγραφή δράσεων και εργαλεία αξιολόγησης της επίτευξης των μαθησιακών αποτελεσμάτων», να δοθεί «έμφαση στην ασφαλή περιήγηση» στο διαδίκτυο (κατεύθυνση που σχετίζεται με τον έλεγχο της πληροφορίας και τον περιορισμό πιθανής ριζοσπαστικοποίησης) και να αποκτούν όλοι οι μαθητές πιστοποιητικό βασικών γνώσεων πληροφορικής (αυτό είναι επικερδές πεδίο για επιχειρήσεις μαθησιακού υλικού, σε συνεργασία με φορείς της ΕΕ).
Προχωρώντας παραπέρα, οι στόχοι γίνονται ακόμα πιο προκλητικοί. Στο όνομα της αντιστοίχισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, ορίζεται ότι στα προγράμματα του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού θα συμμετέχουν και στελέχη της αγοράς και ότι θα εισαχθεί η «άσκηση» των μαθητών σε επιχειρήσεις! Μπαίνει η δέσμευση για ίδρυση ενός προτύπου σχολείου σε κάθε νομό και σε κάθε μεγάλη διοικητική ενότητα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης3, τα οποία μαζί με τα πειραματικά θα λειτουργούν ως «νησίδες αριστείας και καινοτομίας». Διαστρέφοντας μάλιστα εξόφθαλμα την πραγματικότητα, στις ομιλίες αυτό το άκρως ταξικό μέτρο προβλήθηκε σαν θεσμός που προάγει την ισότητα ευκαιριών! Επίσης μάθαμε ότι ακόμα και οι απόφοιτοι των Ειδικών ΕΕΚ θα ενταχθούν στην μαθητεία μέσω «προστατευμένων εργαστηρίων μαθητείας και κατάρτισης».
β) Ποιοτική και αποτελεσματική εκπαίδευση, όπου εδώ διευκρινίζεται ότι βασικά μέσα είναι «η συνεχής αξιολόγηση του συστήματος» και η «απόδοση βαθμών ελευθερίας στη σχολική μονάδα». Τι σημαίνει π.χ. αυτό για τους διορισμούς εκπαιδευτικών; Πως αυτοί θα γίνουν, κατόπιν προγραμματισμού, «στον βαθμό που το επιτρέπουν οι δημοσιονομικές δυνατότητες» και μετά από μελέτη των πραγματικών αναγκών, κάτι που φανταζόμαστε ότι πρακτικά σημαίνει αυτό που λένε «ζήσε Μάη μου»! Αλλά και για αυτούς που θα γίνουν, αν και όποτε γίνουν, θα συνυπολογίζονται η «επιστημονική επάρκεια» και η «παιδαγωγική κατάρτιση», συνεπώς βάσει προσοντολογίου και αξιολογικών μεθόδων4.
Η αξιολόγηση ανάγεται σε ιερό δισκοπότηρο της εκπαίδευσης, καθώς διακηρύσσεται η «αξιολόγηση όλων των συντελεστών του εκπαιδευτικού συστήματος». Εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές θα αξιολογούν τις σχολικές μονάδες μέσω ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων. Οι εκπαιδευτικοί θα αξιολογούνται με στόχους την «διαρκή βελτίωση και την επιβράβευσή τους». Όπως ειπώθηκε ξεκάθαρα, αυτό σημαίνει ότι οι «καλύτεροι» θα εξασφαλίζουν ταχύτερη μισθολογική εξέλιξη και «όσοι δεν αποδίδουν» θα επιμορφώνονται. Ο Κ. Μητσοτάκης διατράνωσε ότι «ο καλός εκπαιδευτικός δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από την αξιολόγηση», το θέμα όμως είναι ότι εξαρχής υιοθετείται ο χωρισμός σε καλούς και κακούς. Επίσης, αυτή η αναφορά δεν δείχνει ότι όσοι χαρακτηριστούν «κακοί» μάλλον πρέπει να φοβούνται;
Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται και οι, ήδη σαφέστατα διατυπωμένες από τον ΟΟΣΑ, κατευθύνσεις για την «αυτονομία» της σχολικής μονάδας. Θέση της ΝΔ είναι η δημιουργία νέου ολιγομελούς οργάνου υποστήριξης για την λειτουργία του σχολείου και την εύρεση πρόσθετων οικονομικών πόρων (Διευθυντής, Υποδιευθυντές, εκπρόσωπος της δήθεν «αυτοδιοίκησης», σύλλογος γονέων, παρατηρητές από τους μαθητές). Πρόκειται δηλαδή για την λογική του μάνατζμεντ όπου, όπως προτάθηκε από τους ομιλητές, τα σχολεία θα νοικιάζουν τους χώρους τους, θα βρίσκουν έσοδα από θέατρο κλπ. και θα έχει επέλθει το «άνοιγμα της σχολικής μονάδας στην κοινωνία». Εννοείται ότι ο ρόλος του συλλόγου καθηγητών, σε τέτοιες συνθήκες, θα είναι περιθωριακός και θα υπάρχει «ενισχυμένος ρόλος του διευθυντή».
Στο όνομα της ανόδου της ποιότητας, στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται σκληρότερες διαδικασίες για την απόκτηση Εθνικού Απολυτηρίου από το Λύκειο (συνυπολογισμός των βαθμών και των τριών τάξεων του Λυκείου, γραπτές προαγωγικές εξετάσεις από τάξη σε τάξη, πιστοποιημένη γνώση ξένης γλώσσας) καθώς και σχεδόν ανυπέρβλητοι ταξικοί φραγμοί για την είσοδο στα ΑΕΙ, ιδιαίτερα στις πιο περιζήτητες σχολές. Έτσι επαναλαμβάνεται η θέση για καθορισμό ελάχιστης βάσης για την εισαγωγή στα ΑΕΙ ενώ, πέραν αυτής, κάθε Ανώτατο Ίδρυμα θα μπορεί να ορίσει για την είσοδο σε αυτό υψηλότερη βάση ακόμα και από την ελάχιστη που θα έχει μπει από το Υπουργείο!
γ) (Δήθεν) ενίσχυση του κοινωνικού χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος. Εδώ θα ξεχωρίζαμε την ανοικτή εγκατάλειψη των υποχρεώσεων του κράτους για τα σχολεία απομακρυσμένων και δυσπρόσιτων σχολείων, π.χ. νησιά της άγονης γραμμής, με την «εισαγωγή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης … όταν υπάρχει αδυναμία κάλυψης των θέσεων». Επίσης, για την προσχολική αγωγή ο «κοινωνικός χαρακτήρας» θα υλοποιείται με την λήψη κουπονιών, την ανάπτυξη δηλαδή της ακραιφνώς αντιδραστικής πρακτικής που αποτελεί βούτυρο στο ψωμί των επιχειρηματιών της εκπαίδευσης. Σε αυτά τα πλαίσια και με δεδομένη την χρήση των αιτιολογήσεων του ΟΟΣΑ από μέρους της ΝΔ, ακόμα και εάν υλοποιηθεί η δέσμευση για «σταδιακήεφαρμογή διετούς υποχρεωτικής προσχολικής αγωγής», αυτή θα εντάσσεται στις γενικότερες κατευθύνσεις του κεφαλαίου για την δια βίου μάθηση.
δ) Η ΝΔ έβαλε επίσης ψηλά τα θέματα της ασφάλειας στα σχολεία5, μια ιεράρχηση που στρέφει την προσοχή μακριά από τα πραγματικά προβλήματα, διαμορφώνει ένα γενικότερο συντηρητικό κλίμα και εξυπηρετεί την προώθηση αντιδραστικών πολιτικών. Στο πρόγραμμα υιοθετείται η «ενίσχυση μέτρων προστασίας στον περιβάλλοντα χώρο σχολείων», ο ορισμός υπεύθυνου κτιρίου για την ασφάλεια των σχολικών εγκαταστάσεων και η επιλογή ενός εκπαιδευτικού («δάσκαλος/καθηγητής εμπιστοσύνης») με τον οποίο οι μαθητές θα συζητούν προβλήματα σχολικού εκφοβισμού κλπ. Εδώ, εκτός από την πρακτική να φορτώνονται όλα τα προβλήματα του σχολείου στις πλάτες των εκπαιδευτικών, εγείρονται και θέματα αυταρχικής χρήσης των παραπάνω μέτρων ενάντια σε διαδικασίες του κινήματος, πολιτιστικές δράσεις κλπ.
Επιπλέον, στο πρόγραμμα γίνεται ιδιαίτερη αναφορά για την ιδιωτική εκπαίδευση που υποτίθεται ότι χρειάζεται «περισσότερους βαθμούς ελευθερίας» ώστε να υπάρξει «προστασία του δικαιώματος της ελληνικής οικογένειας για ελεύθερη επιλογή δημόσιου ή ιδιωτικού σχολείου» και κατάργηση περιοριστικών διατάξεων.
Σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, υπογραμμίστηκε (ανάλογα με αυτό που κάνει και η κυβέρνηση) ότι είναι κεντρικό καθήκον η αύξηση του αριθμού μαθητών. Ως βασικοί πυλώνες της αντίστοιχης εκπαιδευτικής πολιτικής ορίστηκαν: α) ο κοινός στρατηγικός σχεδιασμός επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, β) η αυτονομία των μονάδων ΕΠΑΛ και ΙΕΚ, γ) η άμεση σύνδεση με την αγορά εργασίας με την συμμετοχή των «κοινωνικών εταίρων» στον σχεδιασμό, δ) τα θέματα πιστοποίησης της μη τυπικής και άτυπης μάθησης με βάση τις ανάγκες της αγοράς.
Επαναλήφθηκαν δηλαδή κεντρικοί στρατηγικοί άξονες των ΟΟΣΑ-ΕΕ, στην κατεύθυνση των οποίων κινείται και η σημερινή κυβέρνηση. Η διαφορά έγκειται σε συγκεκριμένα μέτρα που εκφράστηκαν στο πρόγραμμα, ώστε να εξασφαλιστεί η ορμητική επέλαση των ιδιωτών και των επιχειρήσεων στην τεχνική εκπαίδευση και η αξιολόγησή της βάσει των σχετικών αποτελεσμάτων. Υποστηρίζεται η ίδρυση Πρότυπων Επαγγελματικών Λυκείων που θα συνεργάζονται με επιχειρήσεις, η λειτουργία Συμβουλίων Σύνδεσης με την Παραγωγή και Αγορά Εργασίας στα οποία να συμμετέχουν σε ίσο αριθμό εκπρόσωποι εργοδοτών και εργαζομένων της περιοχής (αρχικά στα πρότυπα ΕΠΑΛ) και, εντός διετίας για όλα τα ΕΠΑΛ, η διαμόρφωση σε κάθε περιφερειακή ενότητα ενός συνεργαζόμενου τοπικού δικτύου των ΕΠΑΛ στο οποίο θα λειτουργεί ένα τέτοιο Συμβούλιο Σύνδεσης. Στις σχολές μαθητείας μάλιστα θα εγγράφονται ακόμα και απόφοιτοι Γυμνασίου, ενώ θα μπορούν να λειτουργούν τέτοιες σε όλα τα Υπουργεία, σε Επιμελητήρια ή σε οργανώσεις εργοδοτών και εργαζομένων! Λένε ότι στα ΙΕΚ πρέπει να δημιουργηθεί «ζώνη επιχειρηματικότητας και καινοτομίας», η διδασκαλία σε αυτά να γίνεται κυρίως από στελέχη της αγοράς και να ιδρυθεί Γραφείο Συμβουλευτικής και Σταδιοδρομίας σε κάθε ΙΕΚ με στόχο την δημιουργία φακέλων προσόντων και τη συνεργασία με εργοδότες σε τοπικό επίπεδο ή με φορείς. Θεωρείται βασικό η επέκταση της φάμπρικας των πιστοποιήσεων των επαγγελματικών προσόντων, που θα γίνονται αποκλειστικά από φορείς πιστοποίησης φτιαγμένους από «κοινωνικούς εταίρους» και ιδιωτικούς φορείς. Τα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης θα αξιολογούνται με βάση τους πιστοποιημένους απόφοιτους και η χρηματοδότησή τους θα εξαρτάται από την αξιολόγηση.
Όμως η ναυαρχίδα των θέσεων της ΝΔ είναι όσα προτείνει για την Ανώτατη Εκπαίδευση, ώστε τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα να είναι (όπως λέει) «πραγματικά αυτόνομα, αυτοδιοικούμενα, αξιολογούμενα, ανταγωνιστικά, σύγχρονα, εξωστρεφή, σε κοινό βηματισμό με την αγορά εργασίας». Εδώ παρελαύνουν όλες οι αντιδραστικές τομές που έχει ανάγκη το κεφάλαιο: α) Με σημαία την ανάδειξη της Ελλάδας σε μορφωτικό κέντρο των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης που θα προσελκύει πληθώρα ξένων φοιτητών, και με «φωτεινό» παράδειγμα ανάλογες πρακτικές στην Κύπρο, μπαίνουν ως στόχοι η διεύρυνση της δυνατότητας δημιουργίας ξενόγλωσσων προπτυχιακών προγραμμάτων, η λεγόμενη «απελευθέρωση» των μεταπτυχιακών σπουδών, η ενίσχυση θερινών/χειμερινών σχολείων σε διάφορους τομείς (πολιτισμός, ναυτιλία, τουρισμός κλπ.), η ανάπτυξη των εξ αποστάσεως προγραμμάτων. β) Η προσέλκυση πόρων από άλλες πηγές πέραν της κρατικής χρηματοδότησης (ΣΔΙΤ, κίνητρα για δωρεές, πατέντες, spin–off εταιρείες6, κοινές ερευνητικές δραστηριότητες με ιδιώτες)7. γ) Η μεγαλύτερη διασύνδεση με την αγορά εργασίας (συνεργατικοί χώροι μεταξύ Ιδρύματος και τοπικών επιχειρήσεων, ταχύρρυθμα προγράμματα κατάρτισης-επανειδίκευσης, «ενίσχυση» της πρακτικής άσκησης). δ) «Αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα», δηλαδή αξιολόγηση προγραμμάτων σπουδών – διδασκόντων – Ιδρυμάτων. Αξιολόγηση που θα επεκτείνεται και σε ζητήματα «εξωστρέφειας» (δηλαδή επιχειρηματικότητας και σύνδεσης με την αγορά), θα επηρεάζει δραστικά την χρηματοδότηση και θα παίζει ρόλο για την βιωσιμότητα των Ιδρυμάτων (π.χ. συγχωνεύσεις/ενοποιήσεις). ε) Στον χώρο της έρευνας, να βγουν τάχα «οι μπάλες από τα πόδια» των πανεπιστημιακών («απλοποίηση» του πλαισίου λειτουργίας των ΕΛΚΕ,spin–off εταιρείες, συμβάσεις μεταφοράς τεχνολογίας/τεχνογνωσίας μεταξύ ΑΕΙ και ιδιωτικών φορέων).
Όλα δηλαδή στην υπηρεσία της προσέλκυσης κεφαλαίων και των business παρόλο που η διεθνής εμπειρία, σε αντίθεση με τα υποστηριζόμενα από τους θιασώτες μιας τέτοιας πολιτικής, δείχνει πως οδηγούν σε κάθετη υποβάθμιση των σπουδών.
Τα πιο ηχηρά όμως μέτρα του προγράμματος, αυτά που προκάλεσαν ιδιαίτερη αίσθηση, είναι οι εξαγγελίες για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου και για την δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων. Αφού επί καιρό προπαγανδίζεται ότι τα Ανώτατα Ιδρύματα είναι χώροι ανομίας και παραβατικότητας, χώροι αριστερής ιδεολογικής τρομοκρατίας και κουκουλοφόρων όπου δεν επιτρέπεται η ελεύθερη έρευνα και διδασκαλία, η ΝΔ επαναφέρει με ένταση την αντιδημοκρατική αξίωση για κατάργηση του ασύλου και «αυτεπάγγελτη επέμβαση των δημοσίων αρχών για όλες τις αξιόποινες δράσεις που λαμβάνουν χώρα στα Ιδρύματα». Όσον αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ισχυρίζεται ότι μη σύστασή τους αποτελεί κατάργηση της ελευθερίας8και ότι, μέσω του ανταγωνισμού τους με τα δημόσια, θα προκύψει καλύτερη παιδεία. Ζητά κατάργηση της σχετικής απαγόρευσης στο άρθρο 16 του Συντάγματος και στέκεται ιδιαίτερα στα οικονομικά οφέλη που υποτίθεται θα φέρει στη χώρα η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Η αντίδραση του ΣΥΡΙΖΑ
Οι κατευθύνσεις του προγράμματος της ΝΔ είναι γνωστές σε όσους παρακολουθούν από κοντά τα τεκταινόμενα στην εκπαίδευση, ενώ οι ίδιες ακολουθούνται κατά γράμμα από τη σημερινή κυβέρνηση. Αν ειδωθούν όμως συνολικά, τότε φωτίζονται τα συγκεκριμένα μέτρα και οι προτεραιότητες και, το κυριότερο, αναδεικνύεται ο άκρως επιθετικός και κοινωνικά πολεμικός χαρακτήρας τους.
Τι ήταν όμως αυτό που οδήγησε τη ΝΔ να προχωρήσει εσπευσμένα σε τέτοιες επιθετικές εξαγγελίες; Πέρα από τις συγκυριακές αιτίες, π.χ. συνταγματική αναθεώρηση, νομίζουμε ότι πρέπει να «μετρήσουμε» όσα είπε ο πρόεδρος της ΝΔ για τη σημασία της παιδείας «ως πυλώνα του παραγωγικού μοντέλου που έχει ανάγκη η χώρα». Ταυτοχρόνως, πιθανότατα κρίνεται ότι το ζήτημα αξίζει να μείνει αρκετά «ψηλά» μέχρι τις εκλογές και ότι μέτρα-σοκ, όπως η κατάργηση του ασύλου, θα σηματοδοτήσουν μια συνολικότερη στροφή στο πολιτικό κλίμα9.
Η κυβέρνηση και ο ΣΥΡΙΖΑ έκτισαν την απάντησή τους στο πρόγραμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης πατώντας ακριβώς στον απροκάλυπτα επιθετικό χαρακτήρα του. Έτσι, στην σχετική ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ (24/11/2018) αναφερόταν ότι «από τις νεοφιλελεύθερες εμμονές του κ. Μητσοτάκη δεν γλυτώνουν πια ούτε οι μαθητές του σχολείου, αφού μέχρι κι αυτοί θα πρέπει να διδάσκονται την επιχειρηματικότητα και να “ασκούνται” σε επιχειρήσεις» και ότι ο αρχηγός της ΝΔ «θα καταργήσει τη δημόσια δωρεάν Παιδεία, θα απολύσει εκπαιδευτικούς, θα τα δώσει όλα στους ιδιώτες». Τι λέει δηλαδή ο ΣΥΡΙΖΑ; Προσέξτε μήπως ξανάλθει ο Μητσοτάκης, διότι θα επέλθει η καταστροφή. Καλά που υπάρχει και ο ΣΥΡΙΖΑ, η άλλη επιλογή, που μπορεί να μην τα έχει όλα καλώς καμωμένα αλλά αποτελεί την λύση απέναντι στον ακραίο νεοφιλελευθερισμό.
Οι βασικές γραμμές της κυβερνητικής τοποθέτησης αναδείχθηκαν στην ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας (26-11-2018). Σε αυτήν λεγόταν ότι «η παράσταση της ΝΔ» είχε «νεοφιλελεύθερο σενάριο με ακροδεξιό λόγο» και ότι η ΝΔ «επιδόθηκε ανερυθρίαστα και σε επιλεκτική λογοκλοπή εξαγγέλλοντας μέτρα που ήδη υλοποιούνται προκειμένου να οικειοποιηθεί μέρος της κοινωνικής αποδοχής που αυτά ήδη έχουν». Στο τέλος γραφόταν με έμφαση πως «η ελληνική κοινωνία σε αυτό το έργο υπήρξε και στο παρελθόν θεατής» και ότι κανείς δεν μπορεί πλέον «να ισχυριστεί ότι όλοι είμαστε ίδιοι».
Σε αυτό το μοτίβο κινήθηκαν λίγο-πολύ και οι επόμενες ανακοινώσεις ή τοποθετήσεις κυβερνητικών και συνδικαλιστικών στελεχών, καθώς και των ΣΥΝΕΚ. Σε αυτές γίνονταν συνήθως ευρείες αναφορές σε συγκεκριμένα «χτυπητά» μέτρα του προγράμματος και βασικά τονιζόταν ότι: Πρώτον, η ΝΔ εκφράζει τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό, αυτός είναι ο εχθρός. Δεύτερον, η κυβέρνηση τα έχει καλώς καμωμένα (στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό), η ΝΔ προσπαθεί να καρπωθεί τα θετικά και διαστρέφει τις έννοιες.10 Τρίτον, ότι δεν πρέπει να επιτραπεί κανένα πισωγύρισμα (προς την ΝΔ). Αυτή η προτροπή περιέχει βέβαια την εξιδανίκευση όσων έχει κάνει η κυβέρνηση αλλά και ένα στοιχείο εκφοβισμού. Τέταρτον, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι το ίδιο με τη ΝΔ, είμαστε διαφορετικοί. Είναι καθαρό πως πρόκειται για την εισαγωγή ενός διλήμματος, σύμφωνα με την γενική τακτική που ακολουθεί η κυβέρνηση, αλλά και μία προκλητική απεύθυνση προς τα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ. Καθώς η πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ δημιουργεί ένα κενό στα αριστερά του, αυτός προσπαθεί να το «μπαζώσει» επινοώντας κάποιες δήθεν θεμελιακές διαφορές με τη ΝΔ, καλλιεργώντας φόβο, ξεσπαθώνοντας ενάντια στον «ακραίο νεοφιλελευθερισμό» και προσπαθώντας να επηρεάσει όσους τον αμφισβητούν.11
Η πραγματικότητα όμως είναι ότι κατά την διακυβέρνηση από τους ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έχουν προωθηθεί αλλαγές που στο παρελθόν είχαν αποτύχει να επιβάλλουν οι προηγούμενες μνημονιακές κυβερνήσεις. Και όχι μόνο αυτό. Τον τελευταίο ενάμισι χρόνο έχει προχωρήσει, παρά τις αντιστάσεις του κινήματος, μια συνολική αντιδραστική αναδιάρθρωση που αγκαλιάζει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, με κυρίαρχα στοιχεία το αποφασιστικό χτύπημα των μορφωτικών και εργασιακών δικαιωμάτων των νέων, την ανόρθωση ταξικών φραγμών, την εμπορευματοποίηση και την επιχειρηματικότητα, την οικονομική ασφυξία στους χώρους της εκπαίδευσης. Έχουν θεσμοθετηθεί αλλαγές καθεμιά εκ των οποίων θα αποτελούσε πραγματική αιτία πολέμου για τις συνδικαλιστικές ομοσπονδίες, εφόσον βέβαια αυτές δεν ελέγχονταν από δυνάμεις του κυβερνητικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρουμε την καθιέρωση της μαθητείας στα ΕΠΑΛ και την υποβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης, τις νέες δομές υποστήριξης του εκπαιδευτικού έργου (καθοριστικές για την «σχολική αυτονομία» και την αξιολόγηση), τις αλλαγές στο σύστημα πρόσληψης στην ειδική αγωγή καθώς και στις δομές της (κατάργηση των σταθερών δομών ειδικής αγωγής, ακύρωση μορφωτικών δικαιωμάτων, υπονόμευση πτυχίου και επισφαλής εργασία των εκπαιδευτικών), τις αλλαγές στον τρόπο εγγραφών (κατάργηση τμημάτων ΓΕΛ-ΕΠΑΛ), το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και τις συνέργειες πανεπιστημίων κλπ. Μιλάμε για ένα σύνολο αλληλοεξαρτώμενων αντιδραστικών μεταρρυθμίσεων που, παρμένες συνολικά, διαμορφώνουν ένα ριζικά διαφορετικό τοπίο στην εκπαίδευση σύμφωνα με τις επιταγές του κεφαλαίου και των υπερεθνικών οργανισμών του. Εξάλλου, πριν λίγες μέρες (17/1) ψηφίστηκε και το νέο σύστημα διορισμών και προσλήψεων εκπαιδευτικών («προσοντολόγιο»)12 που προωθεί αποφασιστικά την διάλυση εργασιακών δικαιωμάτων, τον εξατομικευμένο ανταγωνισμό, την εμπέδωση κουλτούρας αξιολόγησης κλπ., ενώ σειρά έχει το νομοσχέδιο για την βαθύτατα αντιδραστική αναδιάρθρωση νεοφιλελεύθερης κοπής του Λυκείου που οι γενικές κατευθύνσεις της είχαν ανακοινωθεί τον Σεπτέμβρη.
Ωστόσο η κυβέρνηση επιμένει ότι η πολιτική της διαφέρει ουσιωδώς από το πρόγραμμα της ΝΔ, διότι η τελευταία λειτουργεί ως «ατζέντης» των ιδιωτικών συμφερόντων και των σχολαρχών, ενώ αυτή τάσσεται υπέρ της δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης. Είναι όμως έτσι; Στα ΑΕΙ, με όχημα την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και τα συνακόλουθα προγράμματα, εν πολλοίς εδραιώθηκε η αγοραία κουλτούρα και η επιχειρηματική λογική. Σε αυτό συνετέλεσε και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τον δανεισμό από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την σχετική αυτονόμηση των ΕΛΚΕ, την θεσμοθέτηση διδάκτρων, την σύνδεση των ιδρυμάτων με την τοπική κοινωνία μέσω των ΑΣΑΕΕ13 κλπ. (νόμος Γαβρόγλου, Αύγουστος 2017), ενώ με τον νόμο για το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής άρχισε να υλοποιείται η κατεύθυνση για βραχυχρόνια προγράμματα σπουδών14. Πρόκειται για υλοποίηση των προτάσεων του ΟΟΣΑ (2011) για «ευθυγράμμιση» της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, δηλαδή την προσαρμογή της στις ανάγκες των εργοδοτών. Με άλλα λόγια, όσα ευαγγελίζεται η ΝΔ στο πρόγραμμά της προχωρούν κανονικότατα σήμερα, παρά τις «φιλολαϊκές» κορώνες της κυβέρνησης. Άλλωστε ο Υπουργός, στην τοποθέτηση του στην τελευταία (89η) Σύνοδο Πρυτάνεων προέταξε την σύνδεση των περιφερειακών ΑΕΙ με τις «αναπτυξιακές ανάγκες και προοπτικές των τοπικών κοινωνιών», την εξωστρέφεια των πανεπιστημίων και τις συνέργειες που μπορούν να εξασφαλίσουν15.
Με αξιοθαύμαστη μαεστρία κάνει η κυβέρνηση και την «δουλειά μυρμηγκιού» στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους επιχειρηματίες. Για την προώθηση της μαθητείας, ιδιαίτερα, το υπουργείο επίδειξε ιδιαίτερο ζήλο και υπήρξαν συναντήσεις με αρκετές ομάδες επιχειρηματιών το περασμένο καλοκαίρι. Άλλωστε έχει νομοθετηθεί στο Εθνικό Συντονιστικό Όργανο Μαθητείας να εκπροσωπούνται οι οργανώσεις των εργοδοτών, ότι μπορεί να συνεργάζεται με επιμελητήρια κλπ.16. Και αν η ΝΔ καυχιέται ότι πρόκειται να εξασφαλίσει πιστοποιήσεις (γλώσσας, υπολογιστών κλπ.) στους μαθητές, ήδη τέτοια προγράμματα εξελίσσονται σε διάφορες περιφέρειες.17
Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι με την διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ υπάρχουν πλέον πολλές «ευκαιρίες» διείσδυσης των ιδιωτών στην ελληνική εκπαίδευση για άμεσα κέρδη ή διαφήμιση, πολύ περισσότερες απ’ ό,τι μπορεί να διακρίνει κάποιος με μια πρώτη ματιά.18 Εντούτοις, σε μια συνέντευξη του προέδρου του ΙΕΠ Μάκη Κουζέλη (εφημ. «Εποχή», 2/12/2018), η οποία δήθεν «αποδομούσε το πρόγραμμα της ΝΔ», δόθηκε ο τίτλος «Αγοραία η αντίληψη της ΝΔ για την παιδεία» και έτσι βεβαίως υπονοούνταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει τέτοια αντίληψη. Εκεί όμως ο συνεντευξιαζόμενος αφού «έβγαλε λάδι» τον ΟΟΣΑ, συσκοτίζοντας τις ακραιφνώς φιλοεπιχειρηματικές συστάσεις του19, μετά δέχτηκε ότι υπάρχει «κακή» και «καλή» εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης20. Για την αξιολόγηση δήλωσε πως «έτσι όπως είχε επιβληθεί είχε μόνο τιμωρητικό χαρακτήρα, θέλει μεγάλη προσοχή για το πώς μπορεί να γίνει», αλλά επαίνεσε τον νόμο για τις υποστηρικτικές δομές και την συνακόλουθη διαδικασία αξιολόγησης21. Πώς να αποτελεί λοιπόν έκπληξη που αποδέχεται και τον «εξορθολογισμό», έναν όρο-σήμα κατατεθέν του «νέου μάνατζμεντ»; Έτσι, ο πρόεδρος του ΙΕΠ κατηγόρησε τη ΝΔ γιατί «αναφέρεται σε πολλά που … εφαρμόζονται ήδη, σαν να είναι πρωτάκουστα. … Οι περισσότερες προτάσεις που αφορούν τον εξορθολογισμό είναι πράγματα που ήδη έχουν γίνει».
Ναι λοιπόν στην «καλή» επιχειρηματικότητα στην εκπαίδευση, ναι στην αξιολόγηση που δεν είναι «μόνο» τιμωρητική, ναι στον «εξορθολογισμό» και όχι στη ΝΔ, γιατί εμείς ήδη τα κάνουμε! Και αυτό είναι τάχα «αποδόμηση» του προγράμματος της ΝΔ! Όταν τέτοια είναι τα σημεία εκκίνησης, τότε αναγκαστικά μένουν μόνο οι διαφορές που αφορούν τον τρόπο διαχείρισης της κατάστασης και ο καυγάς για το ποιος είναι ικανότερος να προωθήσει τις αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις.
Αυτό γίνεται αντιληπτό, αν και όχι πάντα εξίσου ευκρινώς, και στο ειδικό αφιέρωμα που είχε η «Αυγή της Κυριακής» 2/12/18 με τίτλο «Παιδεία για όλους ή για λίγους;». Σε διάφορα άρθρα η κριτική στο πρόγραμμα της ΝΔ συνήθως ήταν πολύ οξεία, μόνο που θα μπορούσε σε μεγάλο βαθμό να επαναληφθεί αυτούσια και ενάντια στην πρακτική της σημερινής κυβέρνησης, κάτι που βεβαίως δεν έγινε. Κατά τα άλλα, «ο διάβολος κρυβόταν» στα λεπτά παιχνίδια με τις λέξεις. Για παράδειγμα, αναφερόταν: «Το δημόσιο πανεπιστήμιο υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Συνδέεται – και πρέπει – με την αγορά, αλλά δεν την υπηρετεί» ή ότι «το πανεπιστημιακό άσυλο σήμερα προβλέπει την επέμβαση αστυνομικών δυνάμεων όταν εντός των ιδρυμάτων διαπράττονται αξιόποινες πράξεις. Ωστόσο η ΝΔ επιμένει στην κατάργηση του ασύλου … Επομένως πρόκειται για μια δέσμευση κενή περιεχομένου»!
Τι σημαίνουν πρακτικά τέτοιες διατυπώσεις; Από την μια χρειάζεται η αποστασιοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ από τις θέσεις της ΝΔ και η πολεμική σε αυτές. Από την άλλη πρέπει να μην υπάρξει αμφισβήτηση των επιλογών του κεφαλαίου. Έτσι, αρχίζει η φιλολογία για την καλή επιχειρηματικότητα, την ανάγκη πιστοποίησης και ελέγχου της με ταυτόχρονη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, ότι δεν πρέπει η αγορά να κυριαρχεί πάνω στον δημόσιο χώρο κλπ., διανθισμένη με ύμνους στην δημοκρατία και την ισότητα. Όλα αυτά μπορούν να συντηρούν τις ελπίδες του λαού πως κάποτε θα βρεθεί η «χρυσή τομή» και τα προβλήματά του θα λυθούν. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις λοιπόν, λέει ουσιαστικά ο ΣΥΡΙΖΑ, τι νόημα έχει η κατάργηση του άρθρου 16 και του ασύλου; Το σύστημα μπορεί να λειτουργεί και οι αναδιαρθρώσεις να προχωρούν με λιγότερους κλυδωνισμούς, χωρίς αυτά να καταργηθούν.
Η αντιπαράθεση για το άσυλο και το άρθρο 16
Χρειάζεται μια ειδική αναφορά στα ζητήματα του πανεπιστημιακού ασύλου και της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων, καθώς ενεπλάκησαν στην ευρύτερη πολιτική αντιπαράθεση. Εννοείται πως, ανεξάρτητα από επιμέρους ελιγμούς και αντιθέσεις, για όσα κόμματα θέλουν να μετάσχουν σε μετεκλογικά κυβερνητικά σενάρια αυτή η αντιπαράθεση γίνεται έχοντας ως βάση την προώθηση των γενικών επιταγών των ΕΕ, ΟΟΣΑ, ΔΝΤ, της «ανάπτυξης» κλπ.
Πρώτα-πρώτα, για το άσυλο, λίγο πριν την παρουσίαση του προγράμματος της ΝΔ για την Παιδεία συζητήθηκε στην Βουλή η επίκαιρη ερώτηση της ΝΔ για την «ανομία στα πανεπιστήμια» (23/11/2018). Οι τοποθετήσεις των πολιτικών αρχηγών ανέδειξαν ζητήματα της τακτικής των κομμάτων. Ο μεν Μητσοτάκης έθεσε ως βασικό δεδομένο ότι τα πανεπιστήμια «έχουν γίνει κυψέλες για εγκληματικές ομάδες και συλλογικότητες που τα χρησιμοποιούν ως βάση για ποινικές δραστηριότητες». Επικαλέστηκε έντονα επιστολές και διαμαρτυρίες φοιτητών, πρυτανειών, καθηγητών κλπ. που παρουσίαζαν μία τέτοια εικόνα για τα πανεπιστήμια, οπότε είναι καθαρό πως υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια ανάδειξης του θέματος και δημιουργίας μπλοκ. Οπωσδήποτε η ΝΔ στοχεύει στη δημιουργία φθοράς της κυβέρνησης, είναι όμως σημαντική και η προσπάθεια διαμόρφωσης μιας ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής των σχετικών συντηρητικών αντιλήψεων, καθώς υποτίθεται ότι απηχούν τις ανάγκες και επιθυμίες των φοιτητών, των καθηγητών και των εργαζομένων. Μια βασική πλευρά της στάσης της ΝΔ για το θέμα είναι το τσουβάλιασμα των «εγκληματιών» μαζί με τις εκδηλώσεις του κινήματος και οι ευθείες κατηγορίες προς την «εκτός των τειχών» αριστερά. Επαναλαμβάνοντας έτσι μια ήδη γνωστή ρητορεία, ο πρόεδρος της ΝΔ είπε ότι «η μήτρα της εγχώριας ελληνικής τρομοκρατίας … είναι η μήτρα της άκρας εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς», αποκαλύπτοντας με αυτό τον τρόπο σε ποιά κατεύθυνση στρέφονται τα βέλη όταν εγείρεται το θέμα της «ανομίας». Επιπλέον, αυτό το θέμα χρησιμεύει ως άλλοθι, σαν μια πρόσθετη δικαιολογία για να προχωρήσει η αξιολόγηση, η «αξιοκρατία» και η «εξωστρέφεια» των ΑΕΙ.
Ξεχωρίζουμε κάποια σημεία από την τοποθέτηση του πρωθυπουργού: α) Προέβαλλε το δίπολο «προόδου-συντήρησης». Μία τέτοια προσέγγιση επιτρέπει στον ΣΥΡΙΖΑ να επιτίθεται στις «νεοφιλελεύθερες εμμονές» της ΝΔ και να αποκρύπτει πως αυτό που κρίνεται δεν είναι αν θα εφαρμοστούν κάποια επιμέρους μέτρα ή κάποιες ήδη δοκιμασμένες πρακτικές, αλλά ότι πρόκειται για την προώθηση της στρατηγικής των ηγεμονικών τμημάτων του κεφαλαίου την οποία και ο ίδιος εξυπηρετεί. β) Κράτησε γραμμή «ίσων αποστάσεων», ταυτίζοντας την αποφασιστική στάση τμημάτων του κινήματος με την άκρα δεξιά. γ) Οι τοποθετήσεις του πρωθυπουργού περιείχαν ηχηρές εκδηλώσεις πίστης προς τους θεσμούς. Οι θεσμοί είναι ιεροί και οι ακραίες ενέργειες απαράδεκτες. δ) Μια αύρα δημοκρατικότητας, π.χ. λόγια για «ταξική ισότητα», είναι απαραίτητη αλλά τελικά πρέπει να ευνοεί τις κυρίαρχες αντιδραστικές αντιλήψεις22. ε) Είπε ότι κακώς κατηγορείται η κυβέρνηση, αφού η χώρα προχωρά, έρχονται τουρίστες, έγινε η συνεργασία με το Columbia κλπ. Πέρα από το προπαγανδιστικό κομμάτι που απευθύνεται στο πλατύ κοινό, έτσι τονίζεται εμμέσως και πως ο ΣΥΡΙΖΑ είναι χρήσιμος για το κεφάλαιο.
Όταν τώρα η συζήτηση έχει αυτά τα χαρακτηριστικά, καταλαβαίνουμε πως όποιος επικρατήσει στις εκλογές θα κλιμακώσει την επίθεση ενάντια στον κόσμο της εργασίας. Ειδικά δε για το θέμα του ασύλου, η κυβερνητική γραμμή είναι η μη-κατάργηση του ασύλου και η επίκληση του πορίσματος της «επιτροπής Παρασκευόπουλου». Αυτό όμως σημαίνει περαιτέρω περιστολή δημοκρατικών δικαιωμάτων στα Πανεπιστήμια ανοίγοντας τον δρόμο για ποινικοποίηση αγώνων, καθώς το πόρισμα προτείνει κάθε ίδρυμα να ορίσει κριτήρια για να εισέρχεται η αστυνομία και να δημιουργηθεί δίκτυο των άμεσων ή έμμεσα υπεύθυνων φορέων (συνεπώς και των εισαγγελέων; της αστυνομίας;) για παρακολούθηση της κατάστασης κατά τη διάρκεια όλης της χρονιάς. Εξάλλου βασική γραμμή απάντησης της κυβέρνησης στη ΝΔ είναι πως τα ΑΕΙ τώρα αστυνομεύονται καλύτερα και τα εγκλήματα έχουν μειωθεί. Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το εάν το άσυλο είναι χρήσιμο σε εγκληματίες και δεν γίνεται καμία αναφορά για το άσυλο ως προστασία της πολιτικής δραστηριότητας. Συνεπώς υπάρχει κοινή πρόθεση να χτυπηθούν δημοκρατικά δικαιώματα, καθώς αυτό θα βοηθήσει στην κάμψη των αντιστάσεων στις αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις και την εμπέδωση μίας νέας κατάστασης στα ΑΕΙ, ακόμα πιο ευνοϊκής για το κεφάλαιο.
Όλα δείχνουν ότι, στο όνομα της «καταπολέμησης της ανομίας», η επίθεση ενάντια στο πανεπιστήμιο θα κλιμακωθεί. Από την επέτειο του Γρηγορόπουλου και μετά, υπήρξαν εξελίξεις κυρίως στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο με εισόδους της αστυνομίας σε αυτό. Εμφανίζεται λοιπόν ως κάτι φυσιολογικό ή επιβεβλημένο η παρουσία αστυνομίας και εισαγγελέων στα ΑΕΙ, γίνεται εκτεταμένη προσπάθεια εξοικείωσης του κόσμου με αυτό και ασκούνται πιέσεις για επέκταση και μονιμοποίηση ανάλογων πρακτικών με την εμπλοκή διαφόρων φορέων. Η κυβέρνηση διευκολύνει πρακτικά αυτή τη λογική, αφού αρκείται σε τοποθετήσεις νομικής υφής για τις προϋποθέσεις παρέμβασης της αστυνομίας και σε υπεράσπιση του κυβερνητικού έργου.23
Όσον αφορά το ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων, αυτό ήλθε στο προσκήνιο κυρίως με αφορμή την συνταγματική αναθεώρηση. Για αυτό το θέμα φούντωσε η κόντρα, με τον ΣΥΡΙΖΑ να δηλώνει υπέρμαχος της δημόσιας εκπαίδευσης και να τάσσεται κατά της αναθεώρησης του άρθρου 16, παρόλο που υπάρχει συμφωνία όλων των μνημονιακών κομμάτων για την ανάγκη επέκτασης της σύνδεσης της ανώτατης εκπαίδευσης με την αγορά. Εδώ όμως αξίζει να τονιστούν κάποιες πλευρές.
Ένα πρώτο ζήτημα είναι οι πολιτικές διεργασίες που συντελούνται μέσω και του άρθρου 16. Η στάση των κομμάτων για την συνταγματική αναθεώρηση σχετίζεται και με την διαμόρφωση των επόμενων πολιτικών συμμαχιών, με το διαμορφούμενο νέο πολιτικό σκηνικό,24 και εδώ η στάση για το άρθρο 16 έχει κι αυτή μια σημασία. Έτσι, ο Ευάγγελος Βενιζέλος τόνισε στην Επιτροπή Συνταγματικής Αναθεώρησης ότι η αναθεώρηση δεν θα προχωρήσει αν δεν αλλάξει αυτό το άρθρο («στο άρθρο 16 κρίνεται η τύχη της αναθεώρησης συνολικά»). Παρόμοια θέση για «άγονη αναθεώρηση» διατύπωσε στις 20/12 και ο Άδωνις Γεωργιάδης, αντιπρόεδρος της ΝΔ, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτηρίζει αυτές τις τοποθετήσεις «θεσμικό εκβιασμό». Σημειώνουμε ότι υπάρχει μια συσπείρωση υπέρ της αναθεώρησης της διάταξης από ΝΔ, ΚΙΝΑΛ, Ποτάμι, ΑΝΕΛ και Ένωση Κεντρώων, που βέβαια δεν αρκεί για να επιβάλλει αλλαγή του άρθρου 1625.
Ένα άλλο θέμα είναι πως μπορεί να μην θεσμοθετηθούν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, αλλά να προκύψουν «από το παράθυρο». Εδώ υπήρξε ελιγμός από τη μεριά της ΝΔ με τον εισηγητή της Κ. Τασούλα να δηλώνει στις 6/12 ότι «το κόμμα του δέχεται και διατύπωση περί μη κρατικών, κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, αντί ιδιωτικών», αναφορά που αποδέχθηκε και ο Ανδρέας Λοβέρδος (ΔΗΣΥ). Επισημαίνουμε επίσης ότι στις 3/12 ο Κουρουμπλής, αν και βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ζήτησε να ανοίξει ο διάλογος για τα ΑΕΙ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.26
Για το θέμα του άρθρου 16 υπάρχει επιμονή και ευρύτερο ενδιαφέρον. Στις 19/12 πραγματοποιήθηκε ημερίδα του ΤΕΕ με θέμα «Συνταγματική αναθεώρηση και βιώσιμη ανάπτυξη». Εκεί ο Μητσοτάκης έκανε έκκληση στην κυβέρνηση να κριθούν αναθεωρητέα τα άρθρα 16 και 24 έστω και με 151 ψήφους. Σε αυτήν την ημερίδα τοποθετήθηκε και ο πρόεδρος του ΣΕΒ Θ. Φέσσας, που κατέθεσε στο προεδρείο του ΤΕΕ πακέτο 6 προτάσεων για τροποποίηση του Συντάγματος, ανάμεσά τους και για το άρθρο 16.27 Αλλά και γενικότερα, πιθανότατα τα θέματα εκπαίδευσης θα συνεχίσουν να παίζουν ρόλο στην δημόσια αντιπαράθεση, με κάποιο τρόπο, μέχρι τις εκλογές: το Συνέδριο της ΝΔ (14-16/12/2018) χαρακτήρισε την παιδεία σαν έναν από τους «6 μεγάλους στόχους της ΝΔ για την Ελλάδα».
Τελικά, όλα τα προηγούμενα δείχνουν ότι η προεκλογική περίοδος κάθε άλλο παρά «νεκρή» θα είναι για τα θέματα της εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση φρόντισε άλλωστε να το υπογραμμίσει με τις αλλαγές που έκανε στο σύστημα πρόσληψης, οι οποίες όμως προκάλεσαν μαζικές και μαχητικότατες κινητοποιήσεις εκπαιδευτικών που ξέσπασαν κόντρα στην κωλυσιεργία των πλειοψηφιών σε ΔΟΕ-ΟΛΜΕ. Γίνεται ολοένα και πιο φανερό πως οποιαδήποτε τακτική προεκλογικής αναμονής στον χώρο της εκπαίδευσης, όπως άλλωστε και γενικότερα, θα επιφέρει βαριές συνέπειες. Πέρα από τις αντιδραστικές αλλαγές που επιδιώκεται να συντελεστούν τροποποιώντας παραπέρα και το τοπίο της ταξικής πάλης, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι προετοιμάζεται και το έδαφος για να επιτευχθεί το «ξεκαθάρισμα» όλων των αντιστάσεων. Η ατζέντα έχει ανοίξει και περιλαμβάνει πρακτικά όλα τα επίμαχα θέματα της αναδιάρθρωσης της εκπαίδευσης και αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα π.χ. των «νεοφιλελεύθερων εμμονών» της ΝΔ. Αυτά αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης ανασυγκρότησης, που απηχεί ζωτικές ανάγκες και επιδιώξεις του κεφαλαίου και τελικά απορρέει από την ίδια την εξέλιξη του καπιταλισμού. Γι’ αυτό άλλωστε και οι υπερεθνικοί οργανισμοί του κεφαλαίου, ΕΕ-ΔΝΤ-ΟΟΣΑ, επιμένουν στην εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που και ο ΣΥΡΙΖΑ κινείται στην ίδια ρότα, αφού ανέλαβε τον ρόλο του διαχειριστή της κατάστασης. Εδώ το ζήτημα δεν είναι αν θα παρθούν αυτά ή τα άλλα μέτρα με επίφαση «κοινωνικής ευαισθησίας» ή ποιο είναι το «μικρότερο κακό». Το ζήτημα δεν είναι η επιλογή του καλύτερου διαχειριστή, γιατί κάθε επίδοξος διαχειριστής αποσκοπεί στα ίδια λίγο-πολύ αποτελέσματα, όπως φαίνεται ανάγλυφα και στην παιδεία. Το θέμα είναι ότι η ΝΔ λέει απροκάλυπτα αυτό που η κυβέρνηση λέει πιο κομψά, ότι δηλαδή πρέπει να επέλθουν σαρωτικές αλλαγές, π.χ. στην εκπαίδευση μέσω της αξιολόγησης, της «αυτονομίας» κλπ. Ο κόσμος της εργασίας είναι αναγκασμένος να σηκώσει το γάντι και να αντιπαλέψει αυτή την προοπτική, να αντεπιτεθεί γνωρίζοντας ότι ο αντίπαλος επιθυμεί ολοκληρωτική νίκη. Μονιμοποίηση και επιδείνωση της σημερινής ζοφερής (για τους εργαζόμενους) κατάστασης; Ή ανατροπή της, σε κατεύθυνση σύγκρουσης με το κεφάλαιο; Αυτό είναι το ερώτημα που εκ των πραγμάτων τίθεται.
1 Κ. Τουλγαρίδης, Κυριάκος Μητσοτάκης: ο λαγός του ΟΟΣΑ και οι «ξαφνιασμένοι» από τις «ακραίες θέσεις του» (selidodeiktis.edu.gr, 24-9-2018).
2 Από το πρόγραμμα και την παρουσίαση δεν έλειψαν πάντως και στοιχεία με συντηρητικό εθνοκεντρικό χαρακτήρα.
3 Αυτή είναι η δέσμευση για το πού θα ιδρυθούν πρότυπα, όπως διατυπώθηκε από τον Κ. Χατζηδάκη.
4 Ήδη πάντως η τωρινή Βουλή ψήφισε το προσοντολόγιο για τους διορισμούς και τις προσλήψεις εκπαιδευτικών.
5 Η Κεραμέως, τομεάρχης παιδείας της ΝΔ, έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι «η μάστιγα του σημερινού σχολείου ακούει σε ένα όνομα: bullying».
6 Νέες εταιρείες που δημιουργούνται με αντικείμενο την εκμετάλλευση παραγόμενης γνώσης, την οικονομική αξιοποίηση καινοτομικών προϊόντων, με την συνδρομή ιδιωτικών κεφαλαίων και χρηματοδοτικών οργανισμών.
7 Έχει νομίζουμε κάποια σημασία πως έφεραν σαν θετικό παράδειγμα την σχετική εμπειρία ειδικά από το Ισραήλ.
8 Βάσει αυτής της λογικής, ο Κ. Χατζηδάκης (αναφερόμενος σε διατάξεις για την ιδιωτική εκπαίδευση) χαρακτήρισε την Ελλάδα σαν την «τελευταία σοβιετική χώρα στην Ευρώπη».
9 «Η αυριανή κυβέρνηση θα χρειαστεί μια αλυσίδα από θετικά σοκ – από κινήσεις υψηλού, αλλά όχι σκέτου, συμβολισμού, προκειμένου να δημιουργήσει τις ψυχικές προϋποθέσεις μιας οικονομικής και πολιτικής στροφής. Δεν υπάρχει πεδίο πιο πρόσφορο για τέτοιες κινήσεις από την παιδεία και τα πανεπιστήμια … Το εύκολο για τον Μητσοτάκη είναι να κρατάει ψηλά αυτή την προνομιακή για τον ίδιο ατζέντα – προνομιακή γιατί συγκινεί ακροατήρια ευρύτερα του νεοδημοκρατικού – μέχρι τις εκλογές.» («Στροφές», άρθρο του Μ. Τσιτσίνη στην Καθημερινή, 24/11/2018)
10 Έτσι τα ΣΥΝΕΚ ισχυρίστηκαν ότι, καθώς ξεδιπλώνονται οι λεπτομέρειες του προγράμματος της ΝΔ, «οι λέξεις αναβάθμιση, ελευθερία, καινοτομία, αυτονομία, αριστεία, πρότυπα, διαστρέφονται και χάνουν το αληθινό τους νόημα» (!!).
11 «Ακόμα ορισμένοι πιστεύετε ότι ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ είναι το ίδιο;; Εύχομαι τα αυριανά συνθήματα των κινητοποιήσεων να μην είναι η μη κατάργηση όσων κατοχυρώθηκαν τα τρία χρόνια από το ΣΥΡΙΖΑ…» (Θ. Κοτσιφάκης, συντονιστής του τμήματος παιδείας της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ, στο facebook). – «Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν μνήμη και κρίση και σίγουρα δεν θα επιτρέψουν σε κανένα να μας επιστρέψει στο “σκηνικό του 2013”! Ελπίζω οι παρατάξεις της ΔΑΚΕ, του ΠΑΜΕ και των ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ να μην παραμείνουν άφωνες – για άλλη μια φορά – στις εξαγγελίες αυτές!» (Ν. Κορδής, αιρετό μέλος στο ΚΥΣΔΕ εκλεγμένο με τα ΣΥΝΕΚ)
12 Μαζί με πρόσθετες συγχωνεύσεις πανεπιστημίων με ΤΕΙ.
13 Ειδικοί Λογαριασμοί Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ), Ακαδημαϊκά Συμβούλια Ανώτατης Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΑΣΑΕΕ)
14 α) Λάζαρος Απέκης, Η πολιτική της ΕΕ για την Ανώτατη Εκπαίδευση και η επιβολή της στην Ελλάδα, Σελιδοδείκτης, τεύχος 2 (Φθινόπωρο 2017).
β) Στάθης Στεφανής – Ευγενία Παπαδάκη, Πανεπιστήμιο – σούπερ μάρκετ υπηρεσιών(selidodeiktis.edu.gr, 12/9/2017).
γ) Γιώτα Ιωαννίδου, Νομοσχέδιο για το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής: Ποιοτική-Αντιδραστική τομή κλπ. (selidodeiktis.edu.gr, 23/2/2018).
15 Αναρτήθηκε στις 16-12-18 στο www.minedu.gov.gr.
16 Το θέμα έχει και διεθνείς διαστάσεις, καθώς μάλιστα για την επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση έχει υπογραφεί συμφωνητικό συνεργασίας Ελλάδας-Γερμανίας ήδη από το 2013 (βλέπεhttps://www.dual.com.gr/sumfonitikosunergasias/).
17 Όπως το CRISS, έργο ενταγμένο στο ΗΟRΙΖΟΝ 2020 και με συμμετοχή «καινοτόμων» εταιριών, που στοχεύει στην «παραγωγή οικοσυστήματος ψηφιακής μάθησης … για την απόκτηση, αξιολόγηση και πιστοποίηση ψηφιακών δεξιοτήτων».
18 Υπάρχουν πολλά πρόσφατα παραδείγματα προώθησης της λογικής στης αγοράς στα ΑΕΙ. Ανακοινώθηκε η συνεργασία του ΕΜΠ με το πανεπιστήμιο Columbia, που θα οδηγήσει σε κοινά πτυχία (joint decree), ένα μοντέλο συνεργασίας-πιλότο και για τα υπόλοιπα ΑΕΙ. Άρθρο της Καθημερινής (2/12/2018) που προβάλλει την αύξηση του αριθμού των αγγλόφωνων μεταπτυχιακών στα ελληνικά ΑΕΙ. Στο ΕΑΠ είναι πλέον δυνατό να εισάγονται φοιτητές στα προπτυχιακά ήδη από τα 18 τους χρόνια, πάντα με δίδακτρα. Για την έρευνα, με αιχμή το πρόγραμμα «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ» μέσα στο 2018 «έχουν συμβασιοποιηθεί 448 συνεργατικά έργα καινοτόμων επιχειρήσεων με ΑΕΙ και ερευνητικά έργα» (363 εκατ. ευρώ). Στις άλλες βαθμίδες: στο ΙΕΠ το έργο «Ένα ανοικτό σχολείο σε μια ανοιχτή κοινωνία» (OSOS), 6-12-2018, που αποσκοπεί και στο να προσφέρει βοήθεια και συμβουλές για συνέργειες π.χ. με τοπικές βιομηχανίες. Η έναρξη του προγράμματος «Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ», που μπορεί να περιλαμβάνει και «ημέρες καριέρας». Επίσης, μιλώντας μόνο για τον Δεκέμβρη, είχαμε την δωρεά πετρελαίου θέρμανσης από τα ΕΛΠΕ σε σχολεία της Δυτικής Μακεδονίας και την έγκριση του προγράμματος «Υιοθεσίας Πλοίου» (Πειραιάς, μέσω μη κερδοσκοπικής εταιρείας των Ειρ. Νοτιά, Αγ. Λιβανού κλπ.).
19 Είπε ότι η αγοραία αντίληψη της ΝΔ «είναι ακόμα πιο επιθετική και από αυτή του ΟΟΣΑ, διότι και διεθνώς έχει υποχωρήσει αυτή η αντίληψη της παράδοσης της παιδείας στην ιδιωτική, αγοραία αντίληψη της επιχείρησης».
20 «Μην βλέπουμε μόνο τα 10 καλύτερα, υπάρχουν και πάρα πολλά ιδιωτικά σχολεία που λειτουργούν … στο πλαίσιο της κακώς εννοούμενης εμπορευματοποίησης».
21 «Μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης των σχολείων είναι πράγματι ένα εξαιρετικό εργαλείο».
22 Για παράδειγμα, είπε για την αριστεία: «Εμείς υποστηρίζουμε ένα σύστημα, το οποίο θα γεννά άριστους και άξιους, ανεξαρτήτως της ταξικής θέσης και της προέλευσης του καθενός … Εσείς έχετε ορίσει από τα πριν ποιοι είναι ή ποιοι προορίζονται για να είναι οι άριστοι».
23 Πράττοντας ανάλογα, η κυβέρνηση παριστάνει την αθώα για την άγρια καταστολή που αντιμετώπισαν οι πρόσφατες μεγάλες εκπαιδευτικές κινητοποιήσεις στην Αθήνα.
24 Για την συσχέτιση με το ποιες θα προκύψουν ως αναθεωρητέες διατάξεις και με τα πιθανά σενάρια για την αναθεώρηση που «σκάνε» ή λανσάρονται δημοσίως, βλέπε για παράδειγμα: «Εναλλακτικά σενάρια και κρίσιμα διλήμματα για Ν.Δ.» (Καθημερινή, 6/12/18) και «Μισές κουβέντες και σκοτεινές επιδιώξεις» (Αυγή, 8/12/2018).
25 Στην Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος τάχθηκαν κατά της αναθεώρησης της παρ. 5 του άρθρου 16 ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ και η Χρυσή Αυγή.
26 Ο βουλευτής δε της ΝΔ Θ. Φορτσάκης υποστήριξε ότι υπάρχουν εναλλακτικές ακόμα και χωρίς την αναθεώρηση του άρθρου 16, π.χ. μέσω της ίδρυσης μιας δημόσιας υπηρεσίας που θα παραχωρηθεί σε ιδιωτικό φορέα. («Λομπίστας των ιδιωτικών κολεγίων η ΝΔ», Αυγή, 6/12/2018)
27 Το άρθρο 24 αφορά το περιβάλλον («βιώσιμη ανάπτυξη» αντί «αειφορία», για να υπάρξει «οικονομική ελευθερία» και προσέλκυση επενδύσεων). Αναφερθήκαμε μόνο στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όμως η συζήτηση για την αναθεώρηση αφορά πολλά σημαντικά θέματα και το εγχείρημα έχει διάφορες πλευρές (θωράκιση του πολιτικού συστήματος, διασφάλιση κολοσσιαίων οικονομικών κερδών σε καίριους τομείς, νέο διεθνές περιβάλλον και διεθνείς υποχρεώσεις, είναι μέρος της συνολικής αναδιάρθρωσης του κράτους κ.α.).
του Απόστολου Νικολόπουλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου