αναδημοσίευση από τον Σελιδοδείκτη
Στις 23 Νοέμβρη παρουσιάστηκε από την Υπουργό Παιδείας το νέο νομοσχέδιο για την επαγγελματική εκπαίδευση. Σε αυτό περιέχονται πολύ σημαντικές ρυθμίσεις σε όφελος του κεφαλαίου, οι οποίες θα δράσουν καταλυτικά σε βάρος του κόσμου της εργασίας. Το νομοσχέδιο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση, η οποία διήρκεσε 10 ημέρες, και το νεότερο τροποποιημένο κείμενο κατατέθηκε ήδη στην Βουλή, ώστε να ψηφιστεί μέχρι τις 17 Δεκέμβρη.
Στο άρθρο αυτό ασχολούμαστε μόνο με αυτές τις διατάξεις του νομοσχεδίου, που αφορούν άμεσα την ΤΕΕ.1 Εκθέτουμε και κριτικάρουμε τη γενική λογική, τις κατευθύνσεις και τα προβλεπόμενα στις σχετικές διατάξεις του νομοσχεδίου. Προσπαθούμε ιδιαιτέρως να επισημάνουμε τη σχέση με την ευρύτερη εκπαιδευτική στρατηγική και τα συμφέροντα του κεφαλαίου και να αναδείξουμε τις σημαντικές αρνητικές συνέπειες όσων προβλέπονται σε αυτό. Εξετάζουμε επίσης συνοπτικά τα συναφή στοιχεία που περιέχονται στην έκθεση Πισσαρίδη και τη «Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού» και επισημαίνουμε μερικά ζητήματα που προκύπτουν από το νομοσχέδιο.
Η γενική λογική και ο χαρακτήρας του νομοσχεδίου
Στην αρχική παρουσίαση της 23/11 επιχειρήθηκε να δικαιολογηθούν οι βασικές κατευθύνσεις του νομοσχεδίου ως απαραίτητες για να ξεπεραστούν έξι παθογένειες της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Οι εισηγητές κατονόμασαν σαν τέτοιες τις «αλληλοεπικαλύψεις μεταξύ δομών και εκπαιδευτικών διαδρομών», την «απουσία δομών μετα-γυμνασιακού επιπέδου», την «ανεπαρκή διασύνδεση με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας» και την «έλλειψη αξιοπιστίας στην πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων», προδιαγράφοντας ουσιαστικά το περιεχόμενο του νομοσχεδίου. Αυτές οι παθογένειες συνεπάγονται τη «χαμηλή ελκυστικότητα» της ΤΕΕ και επιτείνουν τα αρνητικά στερεότυπα γι’ αυτήν, ενώ οδηγούμαστε σε χαμηλή αποτελεσματικότητά της σε σχέση με τις δεξιότητες και την πρόσβαση των αποφοίτων στην αγορά. Συμπερασματικά, ανέδειξαν ως βασικό ζητούμενο ότι η ΕΕΚ (επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση) πρέπει να γίνει αποτελεσματική και ελκυστική διαδρομή προς την απασχόληση.
Πριν αναλύσουμε την πρακτική έκφραση αυτού του σκεπτικού, αξίζει να εντοπίσουμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά του: α) Η ανάλυση αυτή δεν ασχολείται καθόλου με πολλά ουσιαστικά θέματα, όπως τι σημαίνει ουσιαστική μόρφωση, ολοκληρωμένη γνώση ή τη σχέση εκπαίδευσης και κοινωνικών αναζητήσεων. Η εκπαίδευση υποβιβάζεται απλώς σε υπηρέτη της οικονομίας, και μάλιστα της αγοράς. β) Ο καπιταλισμός, η αγορά, η ΕΕ και η ακολουθούμενη οικονομική πολιτική ανάγονται σε αδιαπραγμάτευτα δεδομένα και εξιδανικεύονται. Δεν συσχετίζεται επίσης η αποτυχία των προηγούμενων μεταρρυθμίσεων στην ΤΕΕ με τις μεθοδολογικές αφετηρίες τους, που είναι βασικά ταυτόσημες με αυτές του παρόντος νομοσχεδίου. γ) Η παραπάνω προσέγγιση πρακτικά ευθυγραμμίζεται με αυτή του ΣΕΒ, αφού τελικά θεωρεί ως κεντρικό πρόβλημα την αναντιστοιχία των προσόντων των αποφοίτων με τις ανάγκες της αγοράς, ενώ προωθεί κλισέ, στοχεύσεις και μέσα που περιέχονται στις υποδείξεις του.2
Ως προς τον χαρακτήρα του, το νομοσχέδιο είναι βαθιά αντιδραστικό και ακραία ταξικό προς όφελος του κεφαλαίου. Κινείται στα βήματα του νόμου 4186/2013 του Αρβανιτόπουλου, ενώ στηρίζεται και στο μεταγενέστερο αντεργατικό νομοθετικό πλαίσιο για την επαγγελματική εκπαίδευση. Ενσωματώνει δραστικά και νεότερες προτεραιότητες των ΕΕ-ΟΟΣΑ, όπως τις συστάσεις της ΕΕ που επικαιροποιούν ορισμούς και στοιχεία για τις δεξιότητες, το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων και την πρόσφατη σύσταση του Ιουλίου για τις εγγυήσεις στη νεολαία. Προωθεί αλλαγές στα εξής τρία επίπεδα, προκειμένου να καλυφθούν συγκεκριμένες ανάγκες του κεφαλαίου: α) αναδιάταξη της δομής της επαγγελματικής εκπαίδευσης, β) ανασυγκρότηση οργάνων, υπηρεσιών και της λειτουργίας των σχολείων και στην εμπέδωση κατάλληλων αρχών διακυβέρνησης, γ) αποφασιστική προώθηση των κατευθύνσεων της ΕΕ για τα προσόντα και τις πιστοποιήσεις τους.
Εθνικό Σύστημα ΕΕΚ (ΕΣΕΕΚ)
Η ΕΕΚ στην Ελλάδα περιλαμβάνει: α) Επαγγελματικές Σχολές (ΕΠΑΣ), που παρέχουν πτυχίο επιπέδου 4,3 β) Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ), που παρέχουν απολυτήριο και πτυχίο επαγγελματικής ειδικότητας (επίπεδο 4), γ) τάξεις μαθητείας των ΕΠΑΛ, που οδηγούν σε πτυχίο επιπέδου 5, δ) ΙΕΚ, τα οποία δίνουν πτυχία επαγγελματικής ειδικότητας, εκπαίδευσης και κατάρτισης επιπέδου 5 (τα γ και δ μετά από εξετάσεις πιστοποίησης). Στις ΕΠΑΣ εισάγονται απόφοιτοι Α΄ τάξης ΓΕΛ ή ΕΠΑΛ, στα ΕΠΑΛ μπορούν να εισαχθούν απόφοιτοι Γυμνασίου ή Α΄ τάξης ΓΕΛ, την τάξη μαθητείας μπορούν να ακολουθήσουν οι απόφοιτοι ΕΠΑΛ και σε ΙΕΚ εισάγονται οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και Σχολών επαγγελματικής κατάρτισης (ΣΕΚ), στις οποίες θα αναφερθούμε λίγο αργότερα.
Το Υπουργείο εμφανίζει ότι είναι πρόβλημα, και μάλιστα μεγάλο, ότι δεν υπάρχουν μεταγυμνασιακές σχολές επιπέδου 3, παρόλο που χρειάζονται «τεχνίτες». Παρουσίασε λοιπόν μια νέα διάρθρωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει στους νέους «διαπερατότητα» στα διάφορα επίπεδα και δυνατότητα πολλαπλών επιλογών. Αυτή η ενιαία διάρθρωση της ΕΕΚ, το ΕΣΕΕΚ, διαφοροποιείται καταρχήν σε δύο βασικά σημεία από την τωρινή: α) περιλαμβάνει μεταγυμνασιακές σχολές επιπέδου 3, τις ΕΣΚ, στις οποίες εισάγονται απόφοιτοι Γυμνασίου, β) οι ΕΠΑΣ υποβιβάζονται στο επίπεδο 3 και «υποδέχονται» και αυτές, από δω και πέρα, κατόχους απολυτηρίου Γυμνασίου ή άλλου ισότιμου τίτλου.
Το νομοσχέδιο θεσμοθετεί δηλαδή τις μεταγυμνασιακές σχολές κατάρτισης, που δεν οδηγούν σε απολυτήριο Λυκείου, κάτι ανάλογο με τις ΣΕΚ του νόμου Αρβανιτόπουλου. Υπενθυμίζουμε πως οι ΣΕΚ είχαν καταλήξει σε οικτρή αποτυχία. Όπως αναφέρεται στο site του ίδιου του ΕΟΠΠΕΠ, ο θεσμός «δεν έτυχε της αποδοχής της κοινωνίας» και λειτούργησαν μόλις 4 από τις 95 σχολές που προβλεπόταν να λειτουργήσουν.4
Για να γίνουν πλήρως αντιληπτά τα χαρακτηριστικά του νέου συστήματος, εκθέτουμε κάποια στοιχεία για τους σκοπούς, την φοίτηση και τους τίτλους κάθε εκπαιδευτικής δομής, όπως τα ορίζει το νομοσχέδιο.
Οι ΕΣΚ υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας και μπορεί να είναι ημερήσιες ή εσπερινές, προβλέπονται όμως επίσης και ΕΣΚ άλλων Υπουργείων, ΝΠΔΔ ή ιδιωτικές. Οι ΕΠΑΣ είναι σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ. Η φοίτηση στις ΕΣΚ και ΕΠΑΣ είναι διετής, οργανώνεται σε τμήματα ειδικότητας και ακολουθεί το διττό μοντέλο φοίτησης, καθώς (εκτός του προγράμματος μάθησης εντός της εκπαιδευτικής δομής) προβλέπεται και πρόγραμμα μάθησης σε εργασιακό χώρο ή πρακτική άσκηση.5 Οι ΕΣΚ και ΕΠΑΣ δεν θα δίνουν απολυτήριο λυκείου, αλλά μόνο βεβαιώσεις σε όσους η παρακολούθηση κριθεί επιτυχής,6 ενώ θα απαιτείται πιστοποίηση για να υπάρξει κατοχύρωση των προσόντων και επαγγελματικά δικαιώματα. Ειδικότερα για τις ΕΣΚ, σε πολλά σημεία το νομοσχέδιο μιλά για έντονη και γρήγορη προσαρμοστικότητα στην αγορά, που σημαίνει ότι οι προσφερόμενες ειδικότητες και το περιεχόμενο της φοίτησης θα καθορίζονται πλήρως από τις ανάγκες των επιχειρηματιών και θα αλλάζουν συχνά.
Όσον αφορά στο επίπεδο 4 της ΕΣΕΕΚ, το νομοσχέδιο ασχολείται μόνο με την δημιουργία Πρότυπων ΕΠΑΛ. Σε αυτά θα αναφερθούμε αργότερα.
Η μεταδευτεροβάθμια κατάρτιση θα υλοποιείται από τα ΙΕΚ και την τάξη μαθητείας των ΕΠΑΛ. Όπως χαρακτηριστικά τονίζεται στο άρθρο 22, «τα ΙΕΚ λειτουργούν ως ευέλικτα όργανα διαρκούς παροχής, αναπροσαρμογής και εκσυγχρονισμού των προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού» και μέσω της αποστολής τους (παροχή εφοδίων και προσόντων) διευκολύνουν την κινητικότητα των εργαζομένων. Εισάγονται σε αυτά απόφοιτοι ΓΕΛ, ΕΠΑΛ ή κάτοχοι ισότιμου τίτλου. Μπορεί να είναι δημόσια ή ιδιωτικά και η φοίτηση στα δημόσια ΙΕΚ είναι δωρεάν. Η κατάρτιση σε αυτά διαρκεί 4 ή 5 εξάμηνα συμπεριλαμβανομένης της πρακτικής άσκησης ή μαθητείας, αλλά για τους αποφοίτους ΕΠΑΛ η φοίτηση είναι 2 ή 3 εξάμηνα.7 Οι παρεχόμενες ειδικότητες «καθορίζονται με βάση τις ανάγκες της τοπικής αγοράς εργασίας και τις αναπτυξιακές προτεραιότητες της εθνικής οικονομίας». Η πρακτική άσκηση είναι αμειβόμενη ή επιδοτούμενη, υποχρεωτικά ολοκληρώνεται εντός 24 μηνών από τη λήξη του τελευταίου εξάμηνου κατάρτισης και απαλλάσσονται από την πρακτική άσκηση ή μαθητεία όσοι έχουν 120 ημερομίσθια ή ημέρες ασφάλισης στην ειδικότητα.
Στο νομοσχέδιο περιέχονται νέα στοιχεία και αλλαγές για την φοίτηση στην τάξη μαθητείας των ΕΠΑΛ και, συγκεκριμένα, η μαθητεία καλύπτει τουλάχιστον το 50 % του χρόνου φοίτησης, ασφαλίζεται ισχυρά όπως και στις ΕΠΑΣ, ο μαθητευόμενος λαμβάνει το 95 % του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη και το προαιρετικό προπαρασκευαστικό πρόγραμμα πιστοποίησης διαρκεί 35 ώρες.
Όσα ήδη εκτέθηκαν, πιστεύουμε ότι είναι αποκαλυπτικά για το περιεχόμενο και τους στόχους της αναδιάταξης της ΕΕΚ. Πρώτα-πρώτα, η ίδρυση των ΕΣΚ και οι αλλαγές στις ΕΠΑΣ στρώνουν το έδαφος ώστε χιλιάδες μαθητές, παιδιά της εργατικής τάξης, να ακολουθήσουν δρόμους εκτός της τυπικής εκπαίδευσης (επίπεδο 3), ουσιαστικά προκαθορίζοντας το δυσμενές μέλλον τους.8 Μεθοδεύεται ο αποκλεισμός τους από την ουσιαστική γνώση και επιδιώκεται να μπουν στην αγορά εργασίας με ελάχιστα εφόδια, έχοντας αφομοιώσει ιδεολογικά πως τάχα αυτό είναι φυσιολογικό και φταίνε αυτοί. Οι συνέπειες θα είναι δραματικές, αν μάλιστα συνυπολογιστούν η επιβολή της τηλεκπαίδευσης για μεγάλο χρονικό διάστημα και τα συνακόλουθα μαθησιακά κενά, η εισαγωγή της τράπεζας θεμάτων, η δρομολογούμενη μείωση εισακτέων στα ΑΕΙ και οι σχεδιαζόμενες περικοπές τμημάτων σε αυτά.
Επιπλέον, οι εκπαιδευόμενοι στις σχολές κατάρτισης θα αποκτούν μια στενή γκάμα γνώσεων χωρίς επαρκές θεωρητικό υπόβαθρο, συνεπώς οι απόφοιτοι θα είναι απόλυτα εξαρτώμενοι από την συγκυρία και ευάλωτοι σε αλλαγές στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα στις τωρινές συνθήκες κρίσης. Αυτή η πλευρά θα εκφραστεί με μεγάλη σφοδρότητα στις ΕΣΚ.
Το προωθούμενο ΕΣΕΕΚ αποτελεί, επίσης, μια βίαιη και καθολική προσπάθεια ενίσχυσης της κατάρτισης έναντι της γενικής εκπαίδευσης. Οι στόχοι και οι προτεινόμενοι σχετικοί δείκτες που τέθηκαν στην αιτιολογική έκθεση οδηγούν σε άνοδο του ειδικού βάρους των δομών κατάρτισης σε σχέση με το επίπεδο 4, το οποίο θα υποχωρήσει τουλάχιστον σχετικά.9 Είναι άλλωστε πολύ πιθανό να απαλειφθούν ειδικότητες των ΕΠΑΛ, εφόσον λειτουργήσουν ίδιες στις ΕΣΚ. Η «πριμοδότηση» της κατάρτισης φαίνεται και από την πρόβλεψη να προσλαμβάνονται αναπληρωτές με αποστολή αποκλειστικά την διδασκαλία στην τάξη μαθητείας των ΕΠΑΛ και την παρακολούθηση, μέσω εποπτείας, της μάθησης στον χώρο εργασίας. Αυτή η έγνοια για την μαθητεία είναι προκλητική, όταν τα ΕΠΑΛ έχουν πλήθος κενών σε καθηγητές και τα τελευταία χρόνια πολλές ειδικότητες των σχολικών μονάδων έχουν οδηγηθεί μεθοδευμένα στο κλείσιμο.10
Συμπερασματικά, η αναδιάταξη της ΕΕΚ ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του κεφαλαίου για ένα εργατικό δυναμικό που δεν θα έχει καμμιά ικανότητα αντίστασης και θα είναι απόλυτα προσαρμοσμένο στις ανάγκες του εργοδότη. Ενισχύοντας τη μαθητεία και την πρακτική άσκηση, θα προσφέρει περισσότερη φτηνή και συχνά επιδοτούμενη εργασία στους εργοδότες και θα υπονομεύσει παραπέρα τα εργατικά δικαιώματα. Η αναδιάταξη της ΕΕΚ αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό εγχείρημα που επεμβαίνει βίαια στον πυρήνα των εργασιακών σχέσεων, στην πορεία θα έχει συνολικότερες επιπτώσεις στον συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στην εργατική και την αστική τάξη και πρέπει να αποτραπεί.
Ενίσχυση της διασύνδεσης με την αγορά, αρχές διακυβέρνησης
Στο νομοσχέδιο διαβάζουμε ότι βασικό μέρος του σκοπού του ΕΣΕΕΚ είναι η συνεισφορά στην «αποτελεσματικότερη προσαρμογή και ανταπόκριση της [ΕΕΚ] στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας και της αγοράς εργασίας, λαμβανομένου υπόψη και του διεθνοποιημένου περιβάλλοντος της απασχόλησης», άρα τονίζεται η προσαρμογή στην αγορά και οι ανάγκες λόγω διεθνοποίησης. Στο πλαίσιο της επίτευξης του γενικού σκοπού, ορίζονται οι βασικοί στόχοι του νομοσχεδίου (βασικές γνώσεις και δεξιότητες, ευελιξία και αποτελεσματικότητα στα επίπεδα προσόντων 3 και 5, συνθήκες ενίσχυσης της «υγιούς οικονομικής ανταγωνιστικότητας» κ.ο.κ.). Τονίζεται συνεχώς η «συμβολή των οικονομικών εταίρων», ενώ η προσέγγιση και η ορολογία είναι προδήλως οικονομίστικη (εισροές-εκροές, ανταγωνιστικότητα, προσαρμογή κ.λπ.).
Ως βασικές προϋποθέσεις επίτευξης των στόχων εισάγονται οι λεγόμενες «αρχές διακυβέρνησης ΕΕΚ και ΔΒΜ», που αφορούν το συντονισμό των υπηρεσιών, τον κοινό στρατηγικό σχεδιασμό ΕΕΚ και ΔΒΜ (που πρακτικά συνεπάγεται υποταγή της εκπαίδευσης στις «δεξιότητες» και «εξώστρεφες» δραστηριότητες με ιδιώτες), τη σχέση με την αγορά εργασίας (άμεση σύνδεση, «αυτονομία», επέμβαση των κοινωνικών εταίρων σε όλα τα επίπεδα), θέματα προσόντων και πιστοποίησης.
Σε αυτά τα πλαίσια, οι αλλαγές που προωθεί το νομοσχέδιο για τη σύνδεση με την αγορά εργασίας και τις αρχές διακυβέρνησης είναι οι εξής: α) νέα κεντρικά και περιφερειακά όργανα, β) αναδιοργανώσεις στην κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου και το ΙΕΠ, γ) αλλαγές στις μονάδες εκπαίδευσης.
Όσον αφορά στα νέα κεντρικά και περιφερειακά όργανα, πρώτα-πρώτα, στα πλαίσια της αρμόδιας γενικής Γραμματείας του Υπουργείου (ΓΓ ΕΕΚΔΒΜ&Ν) συστήνεται Κεντρικό Συμβούλιο Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΚΣΕΕΚ).11 Η σύνθεση του οργάνου είναι εμφανώς αντεργατική, ενώ έχουν περίοπτη θέση αυτές του οι αρμοδιότητες που σχετίζονται με την αγορά εργασίας. Θα αποφασίζει ποιες θα είναι οι προσφερόμενες ειδικότητες της ΤΕΕ και θα τις αλλάζει, ώστε να ανταποκρίνονται στην αγορά εργασίας, δηλαδή σε ό,τι θέλουν οι εργοδότες. Είναι επίσης αρμόδιο για την χωροταξική απόσταση και την επαναχωροθέτηση των σχολικών μονάδων. Αυτές οι ρυθμίσεις προοιωνίζουν ότι θα επιβληθεί ένα καθεστώς «κινούμενης άμμου», με διαρκές «ανακάτεμα της τράπουλας» σύμφωνα με τις επιθυμίες των επιχειρήσεων, που σημαίνει καταργήσεις ειδικοτήτων, συγχωνεύσεις ή καταργήσεις εκπαιδευτικών μονάδων και, τελικά, καθεστώς μόνιμης αβεβαιότητας.12
Στο νομοσχέδιο υπάρχουν εξάλλου τρανταχτά παραδείγματα περικοπών: στα δημόσια ΙΕΚ θέτει αριθμητικά όρια 100 φοιτούντων για την ίδρυσή τους ή τη συνέχεια της λειτουργίας τους (όριο 200 σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη13), άρα αρκετά ΙΕΚ θα καταργηθούν.14 Επίσης, για τη συγκρότηση τομέων στα εργαστηριακά κέντρα (Ε.Κ.)15 απαιτεί τουλάχιστον 5 εργαστήρια, ενώ τώρα χρειάζονται τουλάχιστον 3 ως 5.
Επιπλέον συγκροτείται σε κάθε περιφέρεια ένα 11μελές Συμβούλιο Σύνδεσης με την Παραγωγή και την Αγορά Εργασίας (ΣΣΠΑΕ), ενώ σε Αττική και Κεντρική Μακεδονία μπορεί να φτιαχτούν και περισσότερα. Η σύνθεσή του είναι εξίσου απαράδεκτη όπως του ΚΣΕΕΚ, ενώ οι αρμοδιότητές του είναι άκρως αποκαλυπτικές για τον ρόλο του υπέρ των επιχειρηματιών: ανίχνευση τοπικών αναγκών, εισηγήσεις για τομείς-ειδικότητες-ειδικά μαθήματα που απαιτούνται, εκπαιδευτικές δραστηριότητες επιχειρηματικότητας και καινοτομίας, ενημέρωση επιχειρήσεων και στήριξη της μαθητείας. Αυτά τα περιφερειακά όργανα θα παίζουν, συνεπώς, ρόλο και για την διαμόρφωση της άποψης του κεντρικού οργάνου.
Κοντά σε όλα αυτά, για την υποβοήθηση του ΚΣΕΕΚ δύνανται να συστήνονται Κλαδικά Συμβούλια Δεξιοτήτων, που προφανώς πρακτικά θα λειτουργήσουν σαν ομάδες προώθησης συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων.
Η δεύτερη πλευρά είναι οι αλλαγές υπηρεσιακής και διοικητικής φύσης. Όπως αναφέραμε ήδη, η επαγγελματική εκπαίδευση και η δια βίου μάθηση ανατίθενται στη Γενική Γραμματεία ΕΕΚΔΒΜ&Ν.16 Αναδιοργανώνονται οι κεντρικές υπηρεσίες του Υπουργείου και προστίθενται αρμοδιότητες στο ΙΕΠ.
Ειδικότερα για το ΙΕΠ, θα υποστηρίζει και τους εποπτευόμενους φορείς, ενώ αναλαμβάνει ρητά σαν τομείς υποστήριξης και την επιμόρφωση εκπαιδευτικών, τη μεταλυκειακή εκπαίδευση, την αντιμετώπιση εκπαιδευτικών ανισοτήτων-διαρροής κλπ., τη συνδρομή στην αποτίμηση και αξιολόγηση σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών. Είναι φανερό ότι αυτά θα αποτυπωθούν και στην δραστηριότητά του, όπως επίσης και ότι η δράση των νέων οργάνων και οι λοιπές αλλαγές διοικητικού τύπου θα επιδράσουν καθοριστικά στην «βάση» του συστήματος.17
Χρειάζεται όμως να διακρίνουμε πως τουλάχιστον εξίσου μεγάλη επίδραση στην καθημερινή λειτουργία και στην διοίκηση των σχολικών μονάδων θα έχει και η εφαρμογή των καθορισμένων αρχών διακυβέρνησης.18 Πιο συγκεκριμένα:
Για τις επιχειρήσεις και την προσαρμοστικότητα στις ανάγκες τους, αναφερθήκαμε ήδη στο σκοπό και τις ειδικότητες των ΙΕΚ και στην προσπάθεια ενίσχυσης της δικτύωσης της μαθητείας των ΕΠΑΛ. Ταυτοχρόνως όμως διατηρούνται και οι δομές που υπάγονται σε άλλα Υπουργεία, π.χ. οι σχολές για τα ναυτικά επαγγέλματα παραμένουν στο Υπουργείο Ναυτιλίας όπως συμφέρει τους εφοπλιστές.
Πέραν αυτών, λαμβάνονται ειδικά μέτρα συλλογής στοιχείων και επόπτευσης. Σημαντικό νέο στοιχείο είναι τα Γραφεία Επαγγελματικής Ανάπτυξης και Σταδιοδρομίας στα ΙΕΚ, τα οποία είχαν ήδη προβληθεί ως σημαντική εξαγγελία στο προεκλογικό πρόγραμμα της ΝΔ. Αυτά εξυπηρετούν τις διαδικασίες αξιολόγησης, καθώς και την καθιέρωση και αξιοποίηση των φάκελων προσόντων των αποφοίτων. Επίσης ο ΕΟΠΠΕΠ συστήνει και τηρεί Παρατηρητήριο Μετάβασης, που θα παρακολουθεί την πορεία μετάβασης των αποφοίτων επιπέδου 3 και 5 προς την αγορά εργασίας.
Κεντρική πλευρά του «νέου πνεύματος», στη λογική του «όλα αξιολογούνται», είναι η ενσωμάτωση με καταλυτικό τρόπο της αξιολόγησης και των πλαισίων ποιότητας στους κανονισμούς λειτουργίας των ΕΣΚ και ΕΠΑΣ, όπως και η δημιουργία νέου πλαισίου ποιότητας της μεταλυκειακής μαθητείας. Όλες οι ενδείξεις συντείνουν σε πολύ σκληρά μέτρα ελέγχου με κριτήρια που θα συνδέονται στενά με τους στόχους του κεφαλαίου. Για παράδειγμα, στα ΙΕΚ θα ελέγχεται ο βαθμός επιτυχίας των αποφοίτων στην πιστοποίηση, η απορρόφηση αποφοίτων από την αγορά εργασίας, η συμμετοχή τους σε δράσεις ΔΒΜ και ο βαθμός ικανοποίησης των καταρτιζομένων, ενώ θα υπάρχει δυνατότητα δημοσιοποίησης συγκεκριμένων αποτελεσμάτων του ελέγχου από τη Γενική Γραμματεία ΕΕΚΔΒΜ&Ν του Υπουργείου. Τονίζουμε ότι, όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία, τελικά τα αποτελέσματα της αξιολόγησης και η τήρηση των πλαισίων ποιότητας πάντα συνδέονται με το ύψος της χρηματοδότησης και συνεπώς παίζουν ρόλο στην βιωσιμότητα των σχολικών μονάδων.
Η διαφοροποίηση όμως των σχολείων, όπως και η «αυτονομία» και η «καινοτομία», ήδη προωθούνται άμεσα και βρίσκουν ξεκάθαρη έκφραση στα Πρότυπα ΕΠΑΛ, που προβλέπονταν και στο Ν.4186 αλλά δεν «προχώρησαν». Στο σκοπό τους, όπως αυτός καθορίζεται στο τωρινό νομοσχέδιο, συμπεριλαμβάνονται η διασύνδεση με τους κοινωνικούς εταίρους, η «αυτονομία», πιλοτικές εφαρμογές και καλές πρακτικές, και η εναρμόνιση με αγορά, ενώ αντίστοιχου τύπου είναι και τα κριτήρια επιλογής/ανάδειξης Προτύπων ΕΠΑΛ. Ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας των Προτύπων ΕΠΑΛ εκδηλώνεται ευθύς εξαρχής, αφού η εισαγωγή σε αυτά γίνεται βάσει του βαθμού απολυτηρίου του Γυμνασίου. Τους παρέχεται η δυνατότητα διαφοροποίησης από το γενικό πρόγραμμα σπουδών. Θα ακολουθούν σύστημα διοίκησης ποιότητας βάσει των «μαθησιακών αποτελεσμάτων» και σύμφωνα με τα «διεθνή πρότυπα», όπως δηλαδή επιτάσσουν οι υπερεθνικοί οργανισμοί του κεφαλαίου. Τα Πρότυπα θα αναλάβουν σημαντικό ρόλο για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών επαγγελματικών μαθημάτων των ΕΠΑΛ, μέσω των Κέντρων Επιμόρφωσης που θα λειτουργούν σε αυτά. Στην επιμόρφωση θα μπορούν να συνδράμουν και επιχειρήσεις της περιοχής, ενώ στο νομοσχέδιο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην επιμόρφωση στις δεξιότητες για την «πράσινη και ψηφιακή μετάβαση», που είναι οι βασικές κατευθύνσεις του ΟΟΣΑ για την «ανάπτυξη». Συμπερασματικά, αυτά τα σχολεία θα προάγουν τις λεγόμενες «καλές πρακτικές», την επιχειρηματικότητα και τον ντε φάκτο διαχωρισμό των διδασκόντων στην επαγγελματική εκπαίδευση. Ισχύει δηλαδή ό,τι και για τα Πρότυπα ΓΕΛ, αλλά με μεγαλύτερη έμφαση στη σχέση με τις επιχειρήσεις, αφού π.χ. μία ημέρα την εβδομάδα θα καλύπτεται με πρακτική άσκηση.19
Στην ίδια κατεύθυνση, της καινοτομίας και της σχεδιασμένης εξυπηρέτησης των επιχειρηματιών, εντάσσονται άλλωστε και τα Πειραματικά και Θεματικά ΙΕΚ.20 Επιπροσθέτως συστήνονται Πειραματικές ΕΠΑΣ μαθητείας του ΟΑΕΔ «με αποστολή την προώθηση της ανάπτυξης και πειραματικής εφαρμογής μοντέλου καινοτόμου λειτουργίας στη βάση ειδικών προδιαγραφών».
Στο νομοσχέδιο γίνονται βήματα και προς την καθιέρωση του διευθυντή-μάνατζερ: Οι διευθυντές ΕΣΚ και ΙΕΚ μπορεί να είναι και μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι, μη εκπαιδευτικοί. Επιπλέον, οι Διευθυντές των ΕΣΚ και ΙΕΚ, καθώς και οι Υποδιευθυντές των ΙΕΚ, δεν θα διδάσκουν.
Σε όλες τις σχολές (δημόσιες και ιδιωτικές ΕΣΚ, ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ, ΙΕΚ και μεταλυκειακή μαθητεία) υπάρχουν ιδιαίτερες προβλέψεις για «εξ αποστάσεως εκπαίδευση». Τέτοιες υπήρχαν σε προηγούμενα νομοθετήματα, αλλά πλέον αυτό το ζήτημα τίθεται με μεγαλύτερη ένταση και χτίζονται οι προϋποθέσεις για την επέκτασή της, π.χ. προσεγμένο σχετικό υλικό στους οδηγούς κατάρτισης και δυνατότητα καθ’ ολοκληρίαν «εξ αποστάσεως κατάρτισης» (!) για κάποια ειδικότητα του ΙΕΚ.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι επιδιώκονται ουσιώδεις μετασχηματισμοί των ίδιων των μονάδων επαγγελματικής εκπαίδευσης με βάση ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Δεν πρόκειται μόνο για την ιδιωτικοποίηση «κλασικού» τύπου, αλλά για την ενεργό εμπλοκή των επιχειρήσεων σε αυτά, την αλλαγή των κριτηρίων και την μετάλλαξη της λειτουργίας τους. Αυτό θα έχει άμεσες επιπτώσεις και στο εκπαιδευτικό προσωπικό (αλλαγή ρόλου, ασφυκτική αξιολόγηση, καθεστώς εργασίας κ.λπ.).
Στο νομοσχέδιο περιλαμβάνονται βεβαίως και απευθείας ιδιωτικοποιήσεις. Υπάρχει «παραθυράκι» για κρυπτο-ιδιωτικά Πρότυπα ΕΠΑΛ που θα ανήκουν σε νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Εισάγονται ξενόγλωσσα τμήματα ΙΕΚ με δίδακτρα21 (στο όνομα της «εξωστρέφειας»), καθώς και ιδιωτικές ΕΣΚ για τις οποίες δεν ξεκαθαρίζεται ρητά ότι θα ακολουθούν το πρόγραμμα των δημοσίων.22
Aπ’ όλα τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα το εξής συμπέρασμα: το νομοσχέδιο προχωρά ακόμα παραπέρα από κάποια χτυπητά μέτρα, που βέβαια θα έχουν εκτεταμένες καταστροφικές συνέπειες. Εντάσσεται σε γενικότερο στρατηγικό σχεδιασμό και αρχές, διεθνούς χαρακτήρα με μικρές επιμέρους «εθνικές» προσαρμογές, και στοχεύει σε μια ευρύτερη αλλαγή της λειτουργίας και των αποτελεσμάτων της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Επιδιώκει ταυτοχρόνως την καλύτερη εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων (εθνικά-τοπικά), την διάνοιξη νέων κερδοφόρων πεδίων για το κεφάλαιο, αλλά και την μεταμόρφωση των ίδιων των εκπαιδευτικών δομών και της λειτουργίας τους, ώστε να κινούνται σύμφωνα με το «νέο πνεύμα» (αυτονομία, σχέση με αγορά – εξωστρέφεια, λογοδοσία, ευελιξία-ελαστικότητα, και σε σχέση με αυτά: περιεχόμενο κατάρτισης, τρόπος διοίκησης, πλευρές διεθνοποίησης σε καπιταλιστικά πλαίσια κλπ.).
Σύστημα προσόντων, πιστοποιήσεις
Η τρίτη μεγάλη γκάμα ρυθμίσεων σχετίζεται με τα «προσόντα» και συγκεκριμένα με την καταγραφή, ταξινόμηση και σύγκριση των ελληνικών προσόντων/τίτλων και την αντιστοίχισή τους με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων (ΕΠΕΠ, στα αγγλικά EQF). Κεντρικό ζήτημα, απ’ αυτή την άποψη, είναι η δημιουργία Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (ΕΠΠ), η οποία, όπως ευθύς εξαρχής δηλώνεται στο νομοσχέδιο, «έχει ως σημείο αναφοράς τη Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 22ας Μαΐου 2017».23
Τα εθνικά πλαίσια προσόντων και η διεθνής αντιστοίχισή τους έχουν μεγάλη σημασία για το κεφάλαιο, στο εσωτερικό μιας χώρας αλλά και διεθνώς, ενώ «δένουν» με τις αντιδραστικές εξελίξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό. Διευκολύνουν την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού, συντελούν στην δημιουργία μιας «δεξαμενής» εργαζομένων πολλαπλών επιπέδων και ελάχιστων δικαιωμάτων που βρίσκονται στην διάθεση του κεφαλαίου, βοηθούν στην ανταπόκριση στον διεθνή ανταγωνισμό και στην αξιοποίηση των εργατών-μεταναστών και, επίσης, σχετίζονται με τη συλλογή στοιχείων απαραίτητων για την χάραξη της οικονομικής στρατηγικής του κεφαλαίου. Το νομοσχέδιο επαναλαμβάνει συνεπώς σε πολλά σημεία ότι η κατάταξη προσόντων μέσω του εθνικού πλαισίου θα ακολουθεί τη λογική των «μαθησιακών αποτελεσμάτων» (γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες), που είναι ακριβώς η λογική των διεθνών οργανισμών του κεφαλαίου για τα πλαίσια.
Έτσι, το Ν/Σ ξεκαθαρίζει κάποια βασικά ζητήματα για το Εθνικό Πλαίσιο: α) ορίζει τους φορείς διαμόρφωσής του, ανάμεσά τους οι κοινωνικοί εταίροι και τα επιμελητήρια, β) το Υπουργείο ασκεί την εποπτεία και τον συντονισμό της διαμόρφωσης του Πλαισίου, η αρμοδιότητα δημιουργίας-ανάπτυξης-αντιστοίχισής του ανήκει στον ΕΟΠΠΕΠ, γ) σχετικά με την αντιστοίχιση, δέχεται τα 8 επίπεδα ως «προσδιοριστικό στοιχείο της δομής» και ορίζει κάποιους περιγραφικούς δείκτες για κάθε επίπεδο του Πλαισίου. Η εμπλοκή των επιχειρηματιών στην διαμόρφωση του Πλαισίου σημαίνει ήδη πολλά, αλλά και οι περιγραφικοί δείκτες αποκαλύπτουν ή επιτρέπουν να διαφανεί η σημασία του για την ταξική πάλη.24
Επίσης, η έκθεση αντιστοίχισης των τίτλων/προσόντων του Εθνικού Πλαισίου με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων εγκρίνεται (άρα και ελέγχεται) από το αρμόδιο όργανο της ΕΕ, τη Συμβουλευτική Ομάδα για το EQF, συνεπώς θα ακολουθηθεί μία απολύτως τυποποιημένη και ελεγχόμενη διαδικασία.
Το νομοσχέδιο στοχεύει και στην διευθέτηση θεμάτων σχετικών με την πιστοποίηση προσόντων. Καταρχήν, η όλη διαδικασία προϋποθέτει νέους «οδηγούς» (Οδηγοί Κατάρτισης) για κάθε ειδικότητα και στην παρουσίαση του Υπουργείου αναφέρθηκε ότι «έχει ήδη ολοκληρωθεί η σύνταξη και πιστοποίηση 20 νέων Οδηγών Κατάρτισης του ΙΕΚ».25 Χρειάζεται όμως να τονίσουμε πως στη σύνταξη των νέων Οδηγών μετέχουν, εκτός από εκπαιδευτές και ειδικούς επιστήμονες, επίσης εμπειρογνώμονες και επαγγελματικά στελέχη «με τη συνδρομή κοινωνικών εταίρων ή άλλων δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων», οπότε γίνεται φανερό ποιανών τα συμφέροντα θα εξυπηρετούν τελικά αυτοί οι Οδηγοί.
Στο νομοσχέδιο ορίζεται ότι η εξέταση πιστοποίησης θα γίνεται τουλάχιστον μία φορά κατ’ έτος και θα είναι κοινή, ανά ειδικότητα, για τους αποφοίτους ΕΣΚ και ΕΠΑΣ (για το επίπεδο 3), ενώ το ανάλογο θα ισχύει για τους απόφοιτους Τάξης Μαθητείας και ΙΕΚ (επίπεδο 5). Οι επιτυχόντες των εξετάσεων πιστοποίησης θα αποκτούν άδεια ασκήσεως επαγγέλματος αντίστοιχη του συγκεκριμένου επίπεδου προσόντων. Έρχεται λοιπόν το Υπουργείο και προπαγανδίζει ότι έτσι «ανοίγει δρόμους» στους νέους. Η καλή μας κυβέρνηση φροντίζει να διασφαλίσει πολλαπλές «διαδρομές» απόκτησης προσόντων, παρέχει νομική δυνατότητα μετάβασης από τη μια δομή στην άλλη και δίνει διάφορες ευκαιρίες να επιλέξει ο καθένας τους τίτλους που θα προσπαθήσει να αποκτήσει. Πολύ περισσότερο που υποτίθεται ότι οι ΕΣΚ θα καλύπτουν και τις ανάγκες των νέων που δεν ενδιαφέρονται, έτσι κι αλλιώς, για μια φοίτηση «ακαδημαϊκού τύπου».26 Όποιος θέλει να προκόψει, αρκεί λοιπόν να μαζέψει πτυχία και πιστοποιήσεις και να χαράξει τον δρόμο της προσωπικής του ανέλιξης.
Αυτή η προσέγγιση «ξεχνά» τα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά στα παιδιά της εργατικής τάξης, όταν προσπαθούν να σπουδάσουν, όπως αυτά που οφείλονται στην οικονομικής τους κατάσταση ή βάζει σκόπιμα το ίδιο το σύστημα. Η κατάρα παρουσιάζεται σαν ευλογία, γιατί η πραγματικότητα δεν έχει καμμιά σχέση με αυτοβελτίωση και προκοπή. Αυτό που μένει είναι ο εξαναγκασμός σε ένα δια βίου κυνήγι προσόντων, υπό το βάρος της ανάγκης της επιβίωσης. Με αυτό τον τρόπο, η διαπραγμάτευση των όρων εργασίας και επιδιώκεται να γίνει καθαρά «ατομική» υπόθεση του εργαζόμενου, που διαθέτει τα «δικά του» ιδιαίτερα προσόντα και πιστοποιήσεις, και να απαλειφθεί η συλλογική αντίσταση της τάξης. Ταυτοχρόνως μειώνεται η αξία του κυρίως τίτλου σπουδών για την εξασφάλιση εργασιακών δικαιωμάτων, άρα υπονομεύεται η δυνατότητα σταθερής και αξιοπρεπούς εργασίας.
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει ρυθμίσεις για την δυνατότητα πιστοποιημένων αποφοίτων σχολών επιπέδου 5 να αποκτήσουν πρόσβαση σε τμήματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.27 Μπορούμε να αναμένουμε ότι κάποιοι επιχειρηματίες της εκπαίδευσης θα προσπαθήσουν να βγουν κερδισμένοι από αυτό το θέμα με διαφόρους τρόπους. Η εισαγωγή πάντως ενός αποφοίτου ΙΕΚ ή ΕΠΑΛ σε ΑΕΙ θα είναι καταρχήν κάτι πολύ δύσκολο: θα γίνονται κατατακτήριες εξετάσεις σε 3 μαθήματα του προγράμματος σπουδών του τμήματος αποδοχής, απαιτείται βάση του 10 σε καθένα από τα 3 μαθήματα (κάτι πολύ δύσκολο από μόνο του, ακόμα και εάν παραβλέψουμε τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους υποψήφιους), ο αριθμός εισακτέων θα ορίζεται κάθε φορά από τη Σύγκλητο και δεν θα ξεπερνά το 5 % του ετήσιου αριθμού εισακτέων του τμήματος.
Στο νομοσχέδιο «τακτοποιούνται» και ζητήματα αδειοδότησης των φορέων πιστοποίησης. Παρόλο που οι εξετάσεις καταρχήν διενεργούνται από τον ΕΟΠΠΕΠ, αυτός δύναται να τις αναθέτει σε αδειοδοτημένους φορείς εξετάσεων πιστοποίησης. Καθώς αυτοί μπορεί να είναι και ΝΠΙΔ, είναι προφανές ότι οι εξετάσεις πιστοποίησης γίνονται ένα «λαμπρό» επιχειρηματικό πεδίο. Οι προϋποθέσεις, εξάλλου, αδειοδότησης ενός φορέα πιστοποίησης είναι μάλλον ασθενείς (προσωπικό με αποδειγμένη σχετική εμπειρία, τεχνικά μέσα για την διεξαγωγή των εξετάσεων, δυνατότητα διενέργεια της εξέτασης σε εύλογο χρόνο), η άδεια του φορέα θα μπορεί να μεταβιβάζεται και οι ενστάσεις των υποψηφίων θα εξετάζονται από τον ίδιο τον φορέα που διενήργησε τις εξετάσεις.28
Επιτροπή Πισσαρίδη, Ψηφιακός Μετασχηματισμός
Προκειμένου να εκτιμηθεί επακριβώς τι σχεδιάζεται για την επαγγελματική εκπαίδευση, χρειάζεται να ληφθούν υπόψη και όσα σχετικά αναφέρονται σε δύο πρόσφατα κείμενα, στην έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη και στην Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025.
Στην §4.3 της έκθεσης της Επιτροπής Πισσαρίδη περιέχονται βασικές γενικές κατευθύνσεις του κεφαλαίου για την εκπαίδευση (αυτονομία σχολείων και μεταφορά αρμοδιοτήτων στους δήμους – αξιολόγηση εκπαιδευτικών, δομών και λειτουργιών – κατευθύνσεις για τον τρόπο πρόσληψης των εκπαιδευτικών και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού), αλλά και οδηγίες για την επαγγελματική εκπαίδευση. 29 Αναφέρονται θέματα που προωθεί το νομοσχέδιο: «αναβάθμιση και βελτίωση της ελκυστικότητας της λυκειακής (ΕΠΑΛ) και μεταλυκειακής (ΙΕΚ) εκπαίδευσης», «στενή συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας με τους κοινωνικούς εταίρους και τις τοπικές κοινωνίες», δίκτυο πρότυπων ΕΠΑΛ, επέκταση της μαθητείας των ΕΠΑΛ και του δικτύου των ΙΕΚ, «αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των σχολικών μονάδων … -κυρίως των ΙΕΚ- για την ενίσχυση του ρόλου των κοινωνικών εταίρων στο σχεδιασμό». Στην ενότητα για την ΕΕΚ αναφέρονται όμως και δύο ακόμα οδηγίες: α) «θεσμοθέτηση του Εθνικού Απολυτηρίου που χορηγείται με βάση εξέταση σε αυξημένο αριθμό επιλεγομένων μαθημάτων (7-9)», β) «διαφοροποίηση του προγράμματος όμορων σχολείων και δυνατότητα επιλογής σχολείου από τους μαθητές».
Η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού χρειάζεται ειδική μελέτη στο σύνολό της. Αν περιοριστούμε όμως σε ζητήματα που αφορούν «στενά» την επαγγελματική εκπαίδευση, θα ξεχωρίζαμε τα εξής:
α) Εκθέτονται 36 έργα που αφορούν το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και, από αυτά, υπάρχουν τέσσερα με άμεση επίδραση στην ΕΕΚ: το μητρώο εκπαιδευτών, οι ψηφιακές υπηρεσίες του ΕΟΠΠΕΠ, η ψηφιακή αποτύπωση του σχολικού δικτύου – χωροθέτηση των σχολικών μονάδων και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της αρχής διασφάλισης ποιότητας (ΑΔΙΠΠΔΕ).
β) Επισημαίνεται ότι οι τεχνολογίες πληροφορικής διαμορφώνουν «νέες ευκαιρίες συστηματικής και αποτελεσματικής ανάλυσης των δεδομένων εργασίας» και έγκαιρης ιχνηλάτησης των αναγκών της αγοράς εργασίας. Επίσης ότι αποτελούν «κρίσιμο εργαλείο εκπαιδευτικής πολιτικής» και ιδιαιτέρως συμβάλλουν στα προγράμματα σπουδών ή επανακατάρτισης και στην ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων μαθητείας.
γ) Εξαγγέλλεται ότι στον ΕΟΠΠΕΠ θα αναπτυχθεί Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα (ΟΠΣ-ΕΕΚ), το οποίο θα συμπεριλαμβάνει το σύνολο των λειτουργιών της ΕΕΚ, και ότι θα προσαρμοστούν και τα υφιστάμενα λειτουργικά συστήματα της ΕΕΚ ώστε να εξασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα. Το ΟΠΣ θα ενσωματώνει πληροφοριακά συστήματα για την διαχείριση των φορέων εκπαίδευσης και κατάρτισης (αδειοδοτήσεις, ιδιωτικά κλπ.), τις εξετάσεις και το μητρώο πιστοποιηθέντων προσώπων, τις ισοτιμίες τίτλων, την πιστοποίηση προγραμμάτων και επαγγελματικών περιγραμμάτων, σύστημα ψηφιοποίησης φυσικών αρχείων και ψηφιακή πλατφόρμα ΕΕΚ-elearning. Δεν θέλει πολύ κόπο για να αντιληφθεί κανείς ότι η όλη διάρθρωση του συστήματος ταιριάζει και με τις βασικές κατευθύνσεις του νομοσχεδίου για την επαγγελματική εκπαίδευση. Ακόμα και φαινομενικά «ουδέτερες» πλευρές, όπως η πλατφόρμα για το e–learning, δεν ξεφεύγουν από αυτό τον κανόνα. Η Βίβλος την θεωρεί χρήσιμη για λόγους υποκατάστασης της πραγματικής εκπαίδευσης (σε «περιοχές που δεν διαθέτουν εκπαιδευτικές δομές» και την «κατάρτιση κάτω από όλες της συνθήκες (π.χ. περίπτωση Covid 19)») και επειδή «θα εξασφαλίζει τη διασύνδεση και ενσωμάτωση όλων των μορφών της ΕΕΚ στα τοπικά οικοσυστήματα και στους τοπικούς μηχανισμούς επιχειρηματικότητας και καινοτομίας».30 Πραγματικά, αναρωτιόμαστε: πόσο πιο κυνικά μπορεί να διατυπώσει η αστική τάξη τις επιδιώξεις και το όραμά της για την εκπαίδευση;
Μεθοδολογικές και πρακτικές επισημάνσεις
Το νομοσχέδιο έχει ήδη προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Ο ΣΕΒ και ο σύνδεσμος των τουριστικών επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) το επικρότησαν με ανακοινώσεις τους.31 Άλλωστε μετείχαν, μαζί με επιμελητήρια και εκπροσώπους της τοπικής «αυτοδιοίκησης», και στις επαφές με το Υπουργείο πριν την δημοσίευση του νομοσχεδίου. Σε συνθήκες «καθολικής επιστράτευσης» των συστημικών μηχανισμών προπαγάνδας για τη στήριξη των βασικών επιλογών της αστικής τάξης, πολλά άρθρα αρκούνται σε παραθέσεις τμημάτων του νομοσχεδίου και ευμενή επιφανειακά σχόλια ή στο «αναμάσημα» βασικών ιδεολογημάτων του Υπουργείου.
Παρά όμως τις φαστ-τρακ διαδικασίες για την ψήφισή του, έχουν επίσης διατυπωθεί σοβαρές τοποθετήσεις και ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ενάντιά του. Επιπλέον, ο ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ έχουν δηλώσει ότι θα το καταψηφίσουν, η ΟΛΜΕ ζητά να αποσυρθεί και πολλές αποφάσεις συνδικαλιστικών οργάνων απαιτούν να «μείνει στα χαρτιά». Πολύ σημαντικός, καθοριστικός είναι ο ρόλος του ρεύματος των Παρεμβάσεων στην ανάπτυξη της αντίδρασης ενάντιά του.
Πιστεύουμε όμως ότι είναι χρήσιμο να γίνουν κάποιες παρατηρήσεις για κάποιες κριτικές που έχουν διατυπωθεί για το νομοσχέδιο. Το νομοσχέδιο περιέχει πολιτικά μέτρα που στηρίζονται σε συγκεκριμένες αρχές και εντάσσονται στην γενική στρατηγική του κεφαλαίου στην εκπαίδευση, άρα η αποτελεσματική αντιμετώπισή του προϋποθέτει ριζική αμφισβήτηση των αρχών του από εργατική σκοπιά. Δεν μπορεί η κριτική να υπερασπίζεται πεπραγμένα προηγούμενων κυβερνήσεων ή το Εθνικό Στρατηγικό Πλαισίου Αναβάθμισης της ΕΕΚ,32 όταν αυτά στηρίχτηκαν στις ίδιες αρχές και πολιτικές κατευθύνσεις με την πολιτική της τωρινής κυβέρνησης (διεύρυνση μαθητείας, ενίσχυση διαπερατότητας και διασυνοριακής κινητικότητας, ενίσχυση με την αγορά εργασίας και την κοινωνία κλπ.). Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι δεν είναι αρκετή η καταδίκη της «αυτονομίας», της ιδιωτικοποίησης κ.λπ., αλλά χρειάζεται αποφασιστικός διαχωρισμός από πρακτικές που προάγουν αυτές τις αρχές (μαθητεία, τηλεκπαίδευση κλπ.). Επίσης, παρατηρούμε ότι στην παρούσα φάση κάποιες κριτικές ρίχνουν το βάρος στην αναβάθμιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, την αύξηση της χρηματοδότησης ή τα σύγχρονα εργαστήρια και, με αυτό τον τρόπο, παρακάμπτουν βασικά επίδικα του νομοσχεδίου και υποβαθμίζουν τον διαρθρωτικό χαρακτήρα και τον στρατηγικό προσανατολισμό του.33
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι το νομοσχέδιο κατατίθεται εν μέσω πανδημίας, ενώ καταγράφονται εκατόμβες νεκρών, που είναι αποτέλεσμα της εγκληματικής αδιαφορίας των κρατούντων για την δημόσια υγεία. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να δώσουν ενισχύσεις στο κεφάλαιο, να περάσουν αντεργατικά νομοσχέδια, να εγκλωβίσουν το λαό και να καταστείλουν τις αντιδράσεις του. Χρήματα για το κεφάλαιο, μαθητεία και «εξ αποστάσεως» για τους πληβείους. Τα μέτρα διάλυσης της δημόσιας παιδείας πάνε χέρι-χέρι με το χτύπημα της δημόσιας υγείας και των εργατικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων, άρα αποτελεσματική πάλη ενάντιά τους προϋποθέτει ανάλογη ενιαία λογική από το εκπαιδευτικό κίνημα.
Το νομοσχέδιο οδηγεί σε πολυδιάσπαση της εκπαιδευτικής δομής, σε ανύψωση των ταξικών φραγμών και κυριαρχία της μερικής γνώσης. Συνεχίζοντας το έργο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, περί ενιαιοποίησης της επαγγελματικής εκπαίδευσης με την κατάρτιση, απομακρύνεται με ταχύτητα φωτός από το πάγιο αίτημα του εκπαιδευτικού κινήματος για ενιαίο σχολείο, με όλη τη γνώση, για όλους τους μαθητές, μέχρι τα δεκαοκτώ τους χρόνια. Με αυτά τα δεδομένα, αποκτά ξεχωριστή σημασία η ανάγκη για πραγματικά ενιαίο, δημόσιο, δωρεάν δωδεκάχρονο υποχρεωτικό σχολείο, που θα «δένει» και με τη δίχρονη υποχρεωτική προσχολική αγωγή, ως προϊόν όχι μιας τυπικής διοικητικής συνένωσης αλλά με ποιοτικά διαφορετικά χαρακτηριστικά και ενταγμένο σε μια απελευθερωτική εκπαίδευση και σε ένα ευρύτερο σχέδιο κοινωνικών πολιτικών αγώνων που θα αρνούνται τον στενό ορίζοντα του σημερινού κοινωνικού συστήματος. Μια εκπαίδευση που θα προωθεί την ενιαία πολύμορφη γνώση και το δέσιμο της θεωρίας με την πράξη, που δεν θα υποτάσσεται σε λογικές αριστείας αλλά θα διαπνέεται από αξίες ισότητας και κοινωνικής απελευθέρωσης, με εκπαιδευτικούς βαθιά και πολύπλευρα μορφωμένους – διανοούμενους κοινωνικής αλλαγής, που θα προωθεί την πολύμορφη γνώση και θα δένει αρμονικά τη θεωρία με την πράξη, με δημοκρατικό διαμορφωμένα αναλυτικό πρόγραμμα, με πρόσβαση των εκπαιδευόμενων σε όλα τα στάδιά της και, ιδιαιτέρως, ελεύθερη πρόσβαση σε ενιαία ανώτατη εκπαίδευση.
Επιπλέον, το νομοσχέδιο δια της πλαγίας οδού αναφοράς των τίτλων που τοποθετούνται στο επίπεδο 5, τοποθετεί πλέον ξεκάθαρα τα ιδιωτικά κολλέγια στο επίπεδο 6 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων. Η κυβέρνηση της Ν.Δ. μετά τα διάφορα μέτρα αναβάθμισης της αξίας των πτυχίων τους ακόμη και στους διορισμούς, οριστικοποιεί την εξίσωσή τους με το επίπεδο των ελληνικών ΑΕΙ, καταπατώντας το άρθρο 16 του Συντάγματος.
Μια τελευταία επισήμανση είναι ότι το νομοσχέδιο βγάζει στο προσκήνιο θέματα που σχετίζονται με την παραγωγική διαδικασία και την οικονομία γενικότερα. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι χρειάζεται πιο μόνιμη και ουσιαστική σύνδεση του εκπαιδευτικού κινήματος με το ευρύτερο εργατικό κίνημα. Επίσης, αναδεικνύεται η σημασία της συστηματικής μελέτης των οικονομικών εξελίξεων και των σχεδιασμών του κεφαλαίου στην εκπαίδευση γενικότερα, αλλά και ειδικότερα στην ΤΕΕ. Αυτοί σχετίζονται καταρχήν με αναδιαρθρώσεις που προωθούνται από τους οργανισμούς του κεφαλαίου σε διεθνές επίπεδο, αντανακλούν τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου καπιταλισμού και, βεβαίως, εκφράζονται και στο εσωτερικό της χώρας με κάποιες διαφοροποιήσεις. Σε «τοπικό», περιφερειακό επίπεδο η συγκεκριμένη ανάλυση χρειάζεται να συνυπολογίζει τις γενικές αλλαγές στην εκπαίδευση και τι συντελείται σε όλες τις βαθμίδες της.34
Για όλους αυτούς τους λόγους, η ανατροπή του νομοσχέδιου Κεραμέως για την τεχνική εκπαίδευση πρέπει να είναι από τους κύριους στόχους του εκπαιδευτικού και εργατικού κινήματος.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ – ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Το κείμενο, που κατατέθηκε στην Βουλή, περιέχει και αντιδημοκρατικές διατάξεις που δεν αφορούν άμεσα την επαγγελματική εκπαίδευση (πρόσληψη ωρομισθίων εκπαιδευτικών με τοπική πρόσκληση απευθείας από τον οικείο Διευθυντή Εκπαίδευσης, συγκρότηση υπηρεσιακών συμβουλίων χωρίς αιρετούς εκπροσώπους των εκπαιδευτικών, επιχορήγηση στο αμερικάνικο Ίδρυμα Fulbright από τον προϋπολογισμό του Υπουργείου κ.λπ).
2 Μεταρρύθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης: Κλειδί για ένα νέο παραγωγικό πρότυπο με καλύτερες και περισσότερες δουλειές για τους νέους (Special Report ΣΕΒ, 9-7-2020).
3 Οι ελληνικοί τίτλοι κατανέμονται σε 8 επίπεδα, σύμφωνα με την κατάταξη προσόντων της ΕΕ που καθορίστηκε το 2008 και τροποποιήθηκε το 2017. Τα Γυμνάσια δίνουν τίτλο επιπέδου 2, τα απολυτήρια των ΓΕΛ και ΕΠΑΛ είναι ισότιμα (επίπεδο 4), ενώ τα επίπεδα 6, 7 και 8 εξασφαλίζονται με πτυχίο ΑΕΙ, μεταπτυχιακό δίπλωμα ΑΕΙ και διδακτορικό αντίστοιχα.
4 https://www.eoppep.gr/teens/index.php/spoudes_meta_to_gymnasio/26-sxoli_eppagelmatikis_katartisis
5 Για τους καταρτιζομένους των δημοσίων ΕΣΚ θα ισχύει το λειψό καθεστώς ασφάλισης της πρακτικής άσκησης, ενώ οι μαθητευόμενοι των ΕΠΑΣ θα έχουν ασφάλιση ασθενείας σε είδος και χρήμα και ο χρόνος ασφάλισης θα είναι συντάξιμος.
6 Στους απόφοιτους ΕΣΚ θα χορηγείται Βεβαίωση Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΒΕΚ) και στους απόφοιτους των ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ θα χορηγείται Βεβαίωση Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΒΕΕ).
7 Καθεστώς ασφάλισης όπως στις ΕΣΚ.
8 Αυτό δεν θα γίνει απαραίτητα ισορροπημένα, καθώς οι ΕΠΑΣ μάλλον θα πιεστούν (βλέπε π.χ. την ανακοίνωση στο https://www.schooltime.gr/2020/11/30/sxetika-me-to-ypo-diabouleusi-sxedio-nomou-gia-tin-texniki-epaggelmatiki-ekpaideusi/ ).
9 Στη σελίδα 8 καθορίζεται ως δείκτης σε βάθος τετραετίας η άνοδος του ποσοστού φοιτούντων στην ΤΕΕ από το 31,21 % στο 35 % (ποσοστό μαθητών επαγγελματικής εκπαίδευσης επί του συνόλου των μαθητών των Λυκείων), ενώ οι δείκτες για την τάξη μαθητείας και τα ΙΕΚ συνεπάγονται αύξηση του αριθμού σπουδαστών περίπου κατά 12 % και 29 % αντίστοιχα. Αυτά τα νούμερα σημαίνουν ότι θα πληγούν οι κυρίως σπουδές των ΕΠΑΛ, πόσο μάλλον που θα υπάρχουν και οι ΕΣΚ.
10 Το αρχικό κείμενο της 23/11 είχε επιπλέον εισάγει οδοιπορικά για τους εκπαιδευτές, 10 ευρώ ανά μαθητευόμενο, σαν κίνητρο για την δικτύωση με τις επιχειρήσεις. Αυτά δεν υπάρχουν στο κατατεθέν νομοσχέδιο.
11 Το Εθνικό Συντονιστικό Όργανο Μαθητείας (ΕΣΟΜ), η Εθνική Επιτροπή ΕΕΚ και η Τεχνική Επιτροπή ΕΕΚ καταργούνται.
12 «Το ΚΣΕΕΚ …. παρακολουθεί τις ειδικότητες που λειτουργούν σε όλα τα επίπεδα του ΕΣΕΕΚ με βάση τη χωροταξική απόσταση … και, εφόσον αντιμετωπίζει αλληλοεπικαλύψεις των ειδικοτήτων αυτών, εισηγείται στον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων την κατάργηση ή την αναστολή λειτουργίας τους…» (άρθρο 5 §3).
13 α) Μειώσανε το αρχικό νούμερο (250) για τα πολύ μεγάλα αστικά κέντρα σε 200, προφανώς για να μετριάσουν τις αντιδράσεις.
β) Τα Θεματικά και Πειραματικά ΙΕΚ εξαιρούνται από το όριο των 100. Οι λοιπές εξαιρέσεις είναι ελάχιστες και, αν δεν ίσχυαν, η αδικία θα ήταν κραυγαλέα (ΙΕΚ ειδικής αγωγής και καταστημάτων κράτησης. Δύνανται να εξαιρεθούν ΙΕΚ απομακρυσμένων, νησιωτικών ή παραμεθόριων περιοχών.
14 α) Τα ΙΕΚ που δεν πιάνουν το όριο επί διετία αναστέλλονται ή συγχωνεύονται.
β) Τα επίσημα στοιχεία του 2017 δείχνουν ότι, βάσει των ορίων του 2017, απειλούνται με κλείσιμο τα 23 από τα 39 δημόσια ΙΕΚ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και τα 25 από τα 53 ΔΙΕΚ της επαρχίας (θέσεις ΙΝΕ και ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ, βλ. Εφ. Συν. 11-12-2020).
15 Τα σημερινά «σχολικά εργαστηριακά κέντρα» (ΣΕΚ) μετονομάζονται σε ΕΚ.
16 Η ΕΕΚ και η ΔΒΜ υπάγονται και τώρα στην ΓΓ ΕΕΚΔΒΜ, σύμφωνα με τον οργανισμό του υπουργείου (https://www.minedu.gov.gr/to-ypoyrgeio/organogramma-2018). Ο νόμος Γαβρόγλου για το «Ιόνιο Πανεπιστήμιο κλπ.» (2018) είχε διαχωρίσει τις Γενικές Γραμματείες ΔΒΜ και Νέας Γενιά, αλλά ξαναενώθηκαν στις 19-7-2019. Στο τωρινό νομοσχέδιο η Γραμματεία μετονομάζεται με προσθήκη ενός «&Ν» («και Νεολαίας»).
17 Έχουν καταγραφεί όμως και αντιρρήσεις (από συστημική σκοπιά) για υπερσυγκεντρωτισμό μέσω του ΚΣΣΕΚ, ο οποίος αντίκειται στην «αυτονομία» ή για δυσλειτουργική πληθώρα οργάνων και πολυπλοκότητα.
18 Ουσιαστικά αποτελούν μέρος του «νέου δημοσιονομικού μάνατζμεντ» (ΝΔΜ).
19 Αυτό πιθανότατα θα επιδράσει και στα υπόλοιπα ΕΠΑΛ, συντελώντας στην περαιτέρω στροφή τους προς την κατάρτιση.
20 Σε συνέντευξή της στο «Ελεύθερο Τύπο» (29-11-2020) η Υπουργός δήλωσε ότι ήδη έχει προγραμματιστεί η ίδρυση 5 θεματικών ΙΕΚ σε Δυτική Μακεδονία (τομέας ενέργειας), Θεσσαλία (πρωτογενής τομέας), Κεντρική Μακεδονία (Υγεία-Πρόνοια), Αττική (STEM) και Κρήτη (τουρισμός).
21 Η ύπαρξη διδάκτρων σε δημόσια ΙΕΚ συμπεραίνεται από εξουσιοδοτική διάταξη (άρθρο 34 § 3).
22 Βλέπε σχετικά στο άρθρο 12 §3 για τον κανονισμό λειτουργίας τους. Για τις ΕΣΚ, διατυπώνονται εκτιμήσεις από μελετητές και φορείς ότι τελικά το πεδίο θα καλυφθεί βασικά από τις ιδιωτικές σχολές και τις σχολές άλλων υπουργείων.
23 Στη νομοθεσία της ΕΕ και στο νομοσχέδιο, «προσόν» ονομάζεται το επίσημο αποτέλεσμα (πιστοποιητικό, δίπλωμα, πτυχίο) «μιας διαδικασίας αξιολόγησης και επικύρωσης μάθησης». Το ΕΠΕΠ, μέσω του οποίου συνδέονται τα εθνικά συστήματα και πλαίσια επαγγελματικών προσόντων, αρχικά εφαρμόστηκε βάσει της σύστασης της ΕΕ που εγκρίθηκε στις 23-4-2008. Ήδη από τότε, η κατάταξη των προσόντων γίνεται σε 8 επίπεδα, ενώ η αναθεωρημένη και ενισχυμένη «Σύσταση σχετικά με το ευρωπαϊκό πλαίσιο επαγγελματικών προσόντων για τη δια βίου μάθηση» της 22-5-2017 αποτέλεσε την βάση για την εμβάθυνση του ΕΠΕΠ. Ως «αντιστοίχιση» εννοείται η διαδικασία καθιέρωσης της σχέσης μεταξύ των επιπέδων των εθνικών πλαισίων προσόντων και του ΕΠΕΠ (βλ. επίσης άρθρο 2 του νομοσχεδίου).
24 Όταν, για παράδειγμα, δηλώνεται στους δείκτες ότι ο απόφοιτος του επιπέδου 3 «εποπτεύεται σε περιπτώσεις εφαρμογής διαδικασιών ελέγχου ποιότητας», αυτό παραπέμπει στην εκτίμηση πως η μαθητεία παράγει πιο «συνεργάσιμους» εργαζόμενους.
25 Οι οδηγοί θα περιλαμβάνουν το θεσμικό πλαίσιο, τις επαγγελματικές λειτουργίες και πρότυπα, τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα, ωρολόγιο πρόγραμμα και διδακτέα ύλη, εκπαιδευτική μεθοδολογία, διαδρομές απόκτησης προσόντων, διαδικασίες πιστοποίησης κλπ. (άρθρο 2γ του Ν/Σ).
26 Για την επιχειρηματολογία και προπαγάνδα της κυβέρνησης, δες π.χ. την συνέντευξη του Γ. Βούτσινου, ΓΓ ΕΕΚΔΒΜ του υπουργείου, που είναι αναρτημένη στο protothema.gr (5-12-2020) και τις «5 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το νέο νομοσχέδιο» (site Υπουργείου Παιδείας, 9-12-2020).
27 Τα τμήματα πρέπει να είναι συναφούς ειδικότητας με αυτή του διπλώματος του αποφοίτου. Οι απόφοιτοι ΙΕΚ πρέπει να έχουν αποκτήσει απολυτήριο Λυκείου πριν γραφτούν στο ΙΕΚ.
28 Άρθρα 50 και 51 §5.
29 Για την επαγγελματική εκπαίδευση: «Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία», σελ. 82-83.
Η έκθεση είναι πολύ σκληρή και αντιδραστικότατη και στα συγκεκριμένα μέτρα που προτείνει (σύνδεση χρηματοδότησης με επίτευξη στόχων, συγχωνεύσεις σχολείων, αύξηση ελάχιστου αριθμού μαθητών ανά τάξη κ.ο.κ.).
30 Για όσα εκθέσαμε, βλέπε τις σελίδες 166, 181, 185-186 της «Βίβλου».
31 Δήλωσαν αντιστοίχως ότι είναι «θετικό βήμα» και ότι «κινείται σε θετική κατεύθυνση».
32 Βλέπε π.χ. την ανακοίνωση του Τμήματος Παιδείας ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στις 10-12-2020. Για τις στρατηγικές κατευθύνσεις του Εθνικό Στρατηγικό Πλαισίου, δες σελ. 73 κ.ε..
33 Αρκετά τέτοια χαρακτηριστικά έχει η ανακοίνωση του ΠΑΜΕ Εκπαιδευτικών.
34 Για παράδειγμα, στην Κρήτη το θεματικό ΙΕΚ τουρισμού θα εξυπηρετήσει επιχειρηματίες που δρουν σε αυτό τον κερδοφόρο τομέα υπηρεσιών. Οι αλλαγές όμως αφορούν και άλλους τομείς. Το 2019 ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Πετρελαϊκών Ερευνών που εδρεύει στο Πολυτεχνείο Κρήτης και σχετίζεται με τις εξορύξεις ορυκτών υδρογονανθράκων, ενώ υπάρχουν οι συνεργασίες του Πανεπιστημίου Κρήτης με προγράμματα του ΝΑΤΟ (έρευνα, πρακτική άσκηση).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου