Πολιτικό τραγούδι και Εξέγερση

Η μουσική συντροφεύει όλες τις στιγμές του ανθρώπου, στιγμές χαράς, στιγμές πόνου, στιγμές ανύψωσης και στιγμές απόσυρσης. Πέρα από τις προσωπικές στιγμές του καθενός, η μουσική έχει πλαισιώσει και συνεχίζει να σηματοδοτεί τα μεγαλύτερα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα στην πορεία της ανθρωπότητας.

Η μουσική ανεβάζει τον παλμό και ο στίχος δίνει νόημα στο συλλογικό συναίσθημα και ανάγκη, και κάπως έτσι γεννιούνται τα τραγούδια διαμαρτυρίας. «Δεν υπάρχει επανάσταση χωρίς τραγούδια» έλεγε ο Σαλβαντόρ Αλιέντε.

Οι εξεγέρσεις, τα κινήματα και οι διαδηλώσεις των ημερών μας, στη χώρα μας και παγκόσμια, το αποδεικνύουν περίτρανα. Τραγούδια παλιά και σύγχρονα, σε γλώσσες διαφορετικές, που στα στόματα όμως των εξεγερμένων και των διαδηλωτών όπου γης κοινωνούν σε κοινή γλώσσα το πάθος για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Τα τραγούδια των εξεγέρσεών μας είναι το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» στα στόματα των εικοσάχρονων φοιτητών που τα ΜΑΤ έχουν αποκλείσει στην ΑΣΟΕΕ και στην απογευματινή διαδήλωση. Είναι οι εκατοντάδες κιθάρες που παίζουν το «El derecho de vivir en paz» («Το δικαίωμα να ζούμε με ειρήνη») του Βίκτορ Χάρα και το «El Pueblo Unido» με τους ήχους εκατοντάδων βιολιών στις πλατείες των πόλεων της Χιλής, μαζί με τα αυτοσχέδια χιπ-χοπ τραγούδια που γράφουν και τραγουδούν οι μαθητές. Είναι το «Which side are you on» στις απεργίες των δασκάλων στην Αμερική –εμβληματικό τραγούδι του αμερικάνικου εργατικού κινήματος που έγινε κυρίως γνωστό από τον Pete Seeger– και το νέο τραγούδι του συγκροτήματος Rebel Diaz που ξαναγράφουν τραγούδι για τον απεργό δάσκαλο στο Σικάγο. (Chicago Teacher)

H λίστα συνεχίζεται με κάποια από τα πιο γνωστά τραγούδια που γράφτηκαν για τους κοινωνικούς αγώνες ή συνδέθηκαν με αυτούς μέσα από την ιστορική συνέχεια και τη συλλογική μνήμη.

BELLA CIAO

Το “Bella Ciao” ίσως να είναι ο πιο πολυτραγουδημένος ρυθμός από όλους στον αντιφασιστικό αγώνα. Χρησιμοποιήθηκε από τους Ιταλούς παρτιζάνους ανάμεσα στο 1943 και 1945 κατά τη διάρκεια της Ιταλικής Αντίστασης απέναντι στον Γερμανικό Ναζιστικό στρατό κατοχής, αλλά και κατά τη διάρκεια του Ιταλικού εμφυλίου ενάντια στους Ιταλούς φασίστες. Αν και από τότε το “Bella ciao” χρησιμοποιείται παγκόσμια ως αντιφασιστικός ύμνος στην ελευθερία και την αντίσταση, οι ρίζες του είναι πολύ παλιότερες, αφού το τραγουδούσαν οι γυναίκες εργάτριες στις φυτείες ρυζιού στη Βόρεια Ιταλία στα τέλη του 19ου αιώνα, διαμαρτυρόμενες για τις δύσκολες συνθήκες εργασίας τους. Η πρώτη γνωστή ερμηνεία του 1906 έχει τη μορφή αντίδρασης κατά του αφεντικού, που «μ’ ένα ραβδί στο χέρι» παρακολουθεί τους εργάτες, χαραμίζει τη ζωή των γυναικών και δεν πληρώνει τους μισθούς.

HASTA SIEMPRE

To 1965 ο Carlos Puebla συνέθεσε ίσως το πιο γνώριμο τραγούδι όλων των επαναστατικών αγώνων, το τραγούδι του Τσε. Οι στίχοι του τραγουδιού αποτελούν στην πραγματικότητα μια απάντηση στο αποχαιρετιστήριο γράμμα του Τσε, όταν αυτός άφησε την Κούβα για να προωθήσει την επανάσταση στο Κονγκό και στη Βολιβία, όπου τελικά πιάστηκε αιχμάλωτος και σκοτώθηκε. Οι στίχοι απαριθμούν βασικές στιγμές της Επανάστασης στην Κούβα και τον ρόλο του Τσε Γκεβάρα σε αυτήν. Το τραγούδι αυτό έγινε σύμβολο μετά τον θάνατο του Τσε, και έχει συνδεθεί με πολλές εξεγέρσεις κι αγώνες από τότε, ενώ υπάρχουν πολλές εκδοχές του σε διάφορες γλώσσες. Ποτέ όμως δεν έπαψε να αντηχεί τα λόγια του Τσε «¡Hasta la victoria siempre!» («Μέχρι τη νίκη, πάντα!»).

EL PUEBLO UNIDO JAMAS SERA VENCIDO

Το τραγούδι αυτό, γραμμένο από τον Sergio Ortega, βασίζεται σε ένα από τα πιο γνωστά συνθήματα των λαϊκών αγώνων, “Λαός ενωμένος, ποτέ ηττημένος”. Αυτό ακριβώς το σύνθημα αποτελούσε μέρος της καμπάνιας του Salvador Alliente αντανακλώντας το πνεύμα πίσω από τις μαζικές κινητοποιήσεις της εργατικής τάξης που είχαν φέρει το 1970 στην εξουσία τον σοσιαλιστή ηγέτη της Χιλής. Το τραγούδι απέκτησε μια ακόμη μεγαλύτερη δυναμική μετά από το πραξικόπημα Πινοσέτ το 1973 με την υποστήριξη της Αμερικής, και έγινε ύμνος της αντίστασης των Χιλιανών και όλων όσοι αντιπαλεύουν τον φασισμό. Ακόμα και αυτήν τη στιγμή στις μαζικές διαδηλώσεις στη Χιλή ο εξεγερμένος λαός τραγουδά τον ίδιο σκοπό όπως φαίνεται παρακάτω.

WHICH SIDE ARE YOU ON

Tο τραγούδι “Which side are you on” γράφτηκε το 1931 από τη Florence Reece, σύζυγο του Sam Reece, συνδικαλιστή της Ένωσης Ανθρακωρύχων της κομητείας του Harlan στο Κεντάκι. Το 1931 υπήρχε έντονη διαμάχη μεταξύ των ανθρακωρύχων και των ιδιοκτητών του ορυχείου στην κομητεία. Σε μια προσπάθεια να εκφοβίσουν την οικογένεια του αρχηγού του συνδικάτου, ο σερίφης και οι άντρες του με εντολή της εταιρείας εξορύξεων, εισέβαλαν στο σπίτι του Reece παράνομα. Ο Reece είχε ήδη προειδοποιηθεί και είχε διαφύγει, αλλά η γυναίκα του, Florence, και τα παιδιά του τρομοκρατήθηκαν. Εκείνη τη νύχτα, αφού οι άντρες έφυγαν, η Florence έγραψε τους στίχους του τραγουδιού πάνω στο ημερολόγιο της κουζίνας τους, και στη συνέχεια τους προσάρμοσε στη μελωδία ενός παραδοσιακού εκκλησιαστικού ύμνου. Από τότε το τραγούδι έχει ακουστεί σε πολλές απεργίες και κινητοποιήσεις των ανθρακωρύχων και όχι μόνο.

WE SHALL OVERCOME

To τραγούδι “We shall overcome” εξελίχθηκε από ένα γκόσπελ τραγούδι σε τραγούδι διαμαρτυρίας και βασικό ύμνο του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα στην Αμερική. Το τραγούδι φαίνεται να τραγουδήθηκε πρώτα το 1945 από τις καπνεργάτριες υπό την καθοδήγηση της Lucille Simmons κατά τη διάρκεια απεργίας στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνας. Η Lucille το έμαθε στον Pete Seeger, ακτιβιστή τραγουδοποιό, ο οποίος το συμπεριέλαβε στο ρεπερτόριό του. Η σύνδεση του τραγουδιού με το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα έγινε τη δεκαετία του ’60 όταν ο Seeger και άλλοι διάσημοι λαϊκοί τραγουδιστές, όπως η Joan Baez, το τραγουδούσαν σε συλλαλητήρια, φεστιβάλ και συναυλίες στον Βορρά και το έκαναν ευρέως γνωστό. Από τότε το συγκεκριμένο τραγούδι αλλά και τα τραγούδια που βασίστηκαν σε αυτό ακούγονται σε διαμαρτυρίες διεθνώς, συμπεριλαμβανομένης και της Πορείας στη Ουάσινγκτον το 1963.

GIVE PEACE A CHANCE

Το γνωστό αντιπολεμικό τραγούδι του Τζον Λέννον και της Γιόκο Όνο αποτέλεσε τον ύμνο του αντιπολεμικού κινήματος στην Αμερική το 1970. Το χαρακτηριστικό βίντεο που συνοδεύει το τραγούδι γυρίστηκε στο Κεμπέκ του Καναδά κατά τη διάρκεια του γαμήλιου ταξιδιού του ζευγαριού στη διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο που έμεινε γνωστή ως “Bed-in”. Το τραγούδι γρήγορα έγινε ο ύμνος του αγώνα κατά του πολέμου του Βιετνάμ και τραγουδήθηκε από μισό εκατομμύριο διαδηλωτές στην Ουάσινγκτον την Ημέρα για την απόσυρση των στρατευμάτων από το Βιετνάμ στις 15 Νοέμβρη 1969.

GET UP, STAND UP

Ένα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια για τα δικαιώματα είναι το τραγούδι του Bob Marley “Get up, Stand up”, ένα κάλεσμα διαρκούς επανάστασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων μας. Ο Marley έγραψε αυτό το τραγούδι μετά από μια περιήγηση στην Αϊτή, έχοντας έρθει σε επαφή με τη φτώχεια και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των Αϊτινών. Τα τραγούδια του Marley είναι βαθύτατα πολιτικά είτε θίγουν την κοινωνική αδικία, όπως το “I Shot the Sheriff”, και καλούν στην επανάσταση, όπως το “Revolution”, είτε διαμαρτύρονται κατά του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας, όπως το “Exodus”.

ΣΙΓΑ ΜΗΝ ΚΛΑΨΩ

Οι στίχοι του Παύλου Φύσσα πάντα ήταν βαθιά πολιτικοί με σαφή αντίδραση απέναντι στον φασισμό και στη μισαλλοδοξία. Παρόλα αυτά εκείνη τη νύχτα του 2013 το τραγούδι του “Σιγά μην Κλάψω” θα έπαιρνε μια διαφορετική διάσταση, αφού μετά τη δολοφονία του από τη ναζιστική οργάνωση της Χρυσής Αυγής, το τραγούδι αυτό θα γινόταν έμβλημα για τον αντιφασιστικό αγώνα στην Ελλάδα. Σε κάθε πορεία κατά του φασισμού, του εθνικισμού και του ρατσισμού οι στίχοι “σιγά μην κλάψω, σιγά μη φοβηθώ” ακούγονται για να θυμίζουν σε όλους ότι ο φασισμός χτίζεται πάνω στον φόβο, ένα συναίσθημα που ο Παύλος πάλεψε με όλο του το είναι μέσα από τα τραγούδια του και τον βίο του.

ΠΟΤΕ ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΞΑΣΤΕΡΙΑ

Τελευταίο στη λίστα μας αλλά πολύ σημαντικό το ριζίτικο τραγούδι που συνδέθηκε με μια ολόκληρη εποχή, την εποχή του αντιδικτατορικού αγώνα με κορυφή την κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του ’73. Το τραγούδι “Πότε θα κάνει ξαστεριά” είναι το πιο γνωστό ριζίτικο τραγούδι της Κρήτης, ένας Κρητικός Θούριος που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και συγκεκριμένα στην Κρητική επανάσταση του 1866-69.Το τραγούδι αυτό εξέφραζε με τον καλύτερο τρόπο τους αγώνες των Κρητών για ελευθερία, όχι μόνο από τον ξένο κατακτητή αλλά και από τον τυραννικό γαιοκτήμονα κοτζαμπάση. Συντρόφευε τους μαχητές του Αρκαδίου στα 1866 και τους επαναστάτες του Θερίσου στα 1905, τα στρατιωτικά τμήματα των Κρητών στον πόλεμο κατά του φασισμού το 1940. Τραγουδήθηκε από τους διαδηλωτές στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού, αντι-ιμπεριαλιστικού αγώνα του Κυπριακού λαού (1955–1959) και από τους εξεγερμένους σπουδαστές στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας (1967–1974). Έγινε το σύμβολο ενός ολόκληρου λαού για την ελευθερία.