“451 Φάρεναιτ”. Αυτή είναι η θερμοκρασία καύσης των βιβλίων. Αυτή είναι η θερμοκρασία καύσης της μνήμης και της γνώσης.
Γνωστή πρακτική ολοκληρωτικών, φασιστικών καθεστώτων καθ’ όλη την ιστορία του ανθρώπου, έγινε ο κεντρικός άξονας του ομώνυμου βιβλίου του Ρέι Μπράντμπερι, που εμφανίστηκε στα αμερικάνικα βιβλιοπωλεία εν τω μέσω της Μακαρθικής περιόδου, το 1953.
Μία από τις πιο σημαντικές δυστοπίες του 20ου αιώνα με άμεσες αναφορές στην κοινωνία της εποχής μας ανεβαίνει φέτος στη σκηνή του Θεάτρου Πόρτα από τις 9 Νοεμβρίου μέχρι και τις 21 Απριλίου.
Σε μια μελλοντική, ολοκληρωτική κοινωνία οι “πυροσβέστες” έχουν ένα ιδιότυπο καθήκον. Αντί να σβήνουν φωτιές σε σπίτια και οικήματα, έργο τους είναι να σβήνουν οποιαδήποτε φωτιά και πόθο για έρευνα και γνώση στο μυαλό των ανθρώπων. Για να το επιτύχουν αυτό οι “πυροσβέστες” λειτουργούν ως ένα σώμα κρατικής ασφάλειας εντοπίζοντας και βάζοντας φωτιά σε οποιοδήποτε βιβλίο βρίσκουν στη κατοχή “αντιφρονούντων” που αρνούνται να συμμορφωθούν στο δόγμα του καθεστώτος ότι όλα τα βιβλία είναι άχρηστα και βλαβερά.
Ο πρωταγωνιστής του έργου, ένας “πυροσβέστης”, θα έρθει σ’ επαφή με αυτόν τον μυστικό κόσμο των βιβλίων και σιγά σιγά θα αρχίσει να αμφισβητεί τη δουλειά του, τον εαυτό του, τη ζωή του. Θα ξεσκεπάσει αυτήν την “εικονική πραγματικότητα”, στην οποία τον έχουν εγκλωβίσει να ζει και θα περάσει στην άλλη πλευρά, στο πλευρό όσων προσπαθούν να σώσουν τα βιβλία. Μαζί τους θα ξεφύγει από την πόλη και θα οργανωθεί σ’ έναν αγώνα διάσωσης της γνώσης και της συλλογικής μνήμης με στόχο την αλλαγή της κοινωνίας.
Το 1979 ο Μπράντμπερι ξανάγραψε το έργο του σε θεατρική μορφή επεμβαίνοντας σημαντικά στο αρχικό περιεχόμενο του βιβλίου και δημιουργώντας ένα ανατριχιαστικά επίκαιρο θεατρικό βίωμα. Είτε ως παράσταση, είτε ως βιβλίο το 451 Φάρενάιτ αποτελεί μια πρόταση για εκπαιδευτικούς και μαθητές μπροστά στις ολοκληρωτικές επιθέσεις των καιρών μας.
Διδακτικές προτάσεις για το 451 Φάρεναιτ
Το βιβλίο καθώς και το θεατρικό έργο του Μπράντμπερι αναδεικνύει και χειρίζεται πολλά κοινωνικά ζητήματα, με κύριο αυτό του ολοκληρωτισμού, της εξουσίας και της καταπίεσης, της συλλογικότητας και της αντίστασης. Ταυτόχρονα το μεγάλο ζήτημα του έργου αυτού είναι η επιβολή μέσω της καταπίεσης της σκέψης και κατ’ επέκταση της έκφρασης. Κύριος άξονας της απαγόρευσης της σκέψης είναι η καταστροφή της συλλογικής μνήμης, το κάψιμο και η απαγόρευση των βιβλίων, η αποκήρυξη του λογοτεχνικού λόγου και η κατασκευή ενός λόγου αποστεωμένου, συμπυκνωμένου, κενού νοήματος, ενός λόγου με την μορφή σλόγκαν. Η κατασκευή αυτού του λόγου δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα, ρηχή και επίπλαστη, όπως οι διαφημίσεις και ταreality show στις μεγάλες οθόνες που κατακλύζουν τον χώρο. Αυτή η νέα πραγματικότητα, κατά το δόγμα του ολοκληρωτικού καθεστώτος του Μπράντμπερι, αποτελεί την μόνη εγγύηση για την τελική οντολογική αναζήτηση που θέτει ο συγγραφέας ήδη από την αρχή του έργου, την αναζήτηση της ευτυχίας. Αλλά η ερώτηση της νεαρής, αποκλίνουσας Κλαρίς στον πυροσβέστη Μόνταγκ είναι ξεκάθαρη και κοφτερή σαν μαχαίρι και επαναλαμβάνεται βασανιστικά στ’ αυτιά του, “είσαι ευτυχισμένος;”
Για τη διερεύνηση όλων αυτών των στοιχείων η παράσταση δεν πρέπει να τελειώσει στο χειροκρότημα και το κλείσιμο της αυλαίας. Η συζήτηση μόλις έχει αρχίσει. Παρακάτω δίνεται μια ενδεικτική λίστα δραστηριοτήτων για πριν και μετά την παράσταση. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να προσαρμοστούν και στην επεξεργασία του βιβλίου ή της κινηματογραφικής ταινίας στην τάξη.
Δραστηριότητες Πριν.
1. Μόλις σου είπαν ότι δεν θα επιτρέπονται πια τα βιβλία και ότι κάθε έντυπο υλικό θα είναι παράνομο. Θα τιμωρείσαι αν διαβάσεις ή έχεις στην κατοχή σου ή απλά κοιτάξεις οποιοδήποτε έντυπο υλικό. Πώς αισθάνεσαι γι αυτό και γιατί; Θα σου άρεσε να ζεις σ’ έναν τέτοιο κόσμο; Τι είναι αυτό που κάνει μια κοινωνία να μη θέλει τα βιβλία;
2. Λογοκρισία. Τι καταλαβαίνεις με αυτό; Τι άποψη έχεις για τη λογοκρισία; Πιστεύεις ότι υπάρχει “καλή” και “κακή” λογοκρισία; Πώς θα μπορούσε να σε επηρεάσει εσένα προσωπικά στη ζωή σου;
3. “ Είσαι χαρούμενη/ος;” Πώς θα απαντούσες, αν κάποιος που μόλις γνώρισες σε ρωτούσε κάτι τέτοιο; Τι σημαίνει ευτυχία για σένα; Μπορείς να δώσεις έναν ορισμό;
4. Ο Γερμανός ποιητής Heinrich Heine κάποτε είπε, “ Όπου καίγονται βιβλία, τελικά θα καούν και άνθρωποι”. Σχολιάστε το.
5. “Η υποταγή στους νόμους είναι πάντα μια ηθική πράξη. Η παρανομία είναι πάντα κακή.” Τι νομίζετε γι αυτό;
6. Σε εκατό χρόνια από τώρα ο κόσμος θα είναι καλύτερος ή χειρότερος από τώρα; Με ποιον τρόπο και γιατί;
7. Ποιο είναι το πιο σημαντικό βιβλίο που έχετε ποτέ διαβάσει; Τι αποκομίσατε από αυτό το βιβλίο που δεν θα μπορούσατε να έχετε πάρει από κάπου αλλού;
Δραστηριότητες μετά.
α. Ανακριτική καρέκλα
Στο κέντρο της αίθουσας στήνεται μια καρέκλα στην οποία κάθεται ο χαρακτήρας του έργου που ανακρίνεται. Η ομάδα τον ανακρίνει για γεγονότα, καταστάσεις ή συναισθήματα που υπάρχουν μέσα στο έργο/κείμενο. Επίσης μπορούν να υπάρξουν και ερωτήσεις που δεν αναφέρονται στο έργο/κείμενο, αλλά βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα τον χαρακτήρα και τα πιθανά κίνητρα του. Ο “ανακρινόμενος” απαντά πάντα “στον ρόλο” του χαρακτήρα που υποδύεται. Μέσα από τις ερωτήσεις αναλύουμε και κατανοούμε καλύτερα τον χαρακτήρα και τις συνθήκες του έργου δοσμένες ή μη.
β. Ο Στρατιώτης κι ο Χορευτής – ανίχνευση συναισθημάτων.
Πέντε μέλη της ομάδας θα είναι Στρατιώτες που θα παρελαύνουν στον χώρο. Κάποιος άλλος, ο Χορευτής, θα προσπαθεί να χορέψει στο χώρο, χωρίς μάλλον να το πετυχαίνει. Οι θεατές που θα παρακολουθούν θα πρέπει μετά να πάρουν τη θέση του χορευτή και να αντιμετωπίσουν την καταπίεση και την εξουσία των στρατιωτών. Μπορούμε να ρωτήσουμε τους χορευτές που αποτυγχάνουν να χορέψουν πως αισθάνονται γι αυτό, και κάθε νέος χορευτής να σκεφτεί τρόπους με τους οποίους θα καταφέρει τελικά να χορέψει. Ακολουθεί συζήτηση, μοίρασμα συναισθημάτων και σκέψεων για την καταπίεση και τη δυνατότητα υπέρβασής της.
γ. Παιχνίδια ρόλων
– ένας μαθητής παίρνει τον ρόλο του Μπίτυ (διοικητής πυρασφάλειας) και ένας άλλος τον ρόλο του Μόντακ (πυροσβέστης με αποκλίνουσα συμπεριφορά). Οι μαθητές σε ρόλο συζητούν τη σημασία και τη χρησιμότητα των βιβλίων στην κοινωνία.
– Μία μαθήτρια παίρνει τον ρόλο της Μίλντρεντ (σύζυγος του Μόντακ) και μια άλλη τον ρόλο της Κλαρίς (του κοριτσιού με την αποκλίνουσα συμπεριφορά). Οι μαθήτριες σε ρόλο συζητούν για το τι σημαίνει ευτυχία.
Μπορούν να παιχτούν πολλοί διάλογοι με αφορμή το έργο, όπως Μόντακ – ηλικιωμένη κυρία που θέλει να καεί με τα βιβλία της, Μπίτυ – Κλαρίς, Μόντακ – Μίλντρεντ. Μετά τους διαλόγους η συζήτηση διαχέεται στην ολομέλεια των μαθητών και μπολιάζεται από τις παρατηρήσεις τους.
δ. Παγωμένες εικόνες
Σε ζευγάρια ή μεγαλύτερες ομάδες οι μαθητές καλούνται να παγώσουν σε μια εικόνα με το άκουσμα της λέξεων/εννοιών, όπως “δικτατορία” και “λογοκρισία”. Οι θεατές παρατηρούν και συζητούν πάνω στις εικόνες που βλέπουν. Στη συνέχεια μπορούν να επέμβουν πάνω στις εικόνες τοποθετώντας τα σώματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να εκφράζονται οι αντίθετές τους λέξεις/έννοιες, “δημοκρατία”, “ελευθερία έκφρασης”, “σεβασμός”.
ε. “Γίνε το βιβλίο”
– Οι μαθητές διαλέγουν ένα βιβλίο που θα ήθελαν να “σώσουν” σε μια ολοκληρωτική κατάσταση όπως του έργου. Η δραστηριότητα μπορεί να περιοριστεί σε αυτό και να συνεχίσει στη συζήτηση σχετικά με το γιατί ο καθένας έκανε τη συγκεκριμένη επιλογή βιβλίου.
– Οι μαθητές δεν αποκαλύπτουν ποιο βιβλίο διάλεξαν να είναι. Σε επόμενη συνάντηση παρουσιάζουν το βιβλίο στους συμμαθητές τους με κάποιο τρόπο (απαγγελία, παντομίμα, οπτική αναπαράσταση -όχι εξώφυλλο-, ή με όποιον άλλον τρόπο επιθυμούν) και οι υπόλοιποι πρέπει να μαντέψουν ποιο βιβλίο είναι οι συμμαθητές τους.
– Σε επόμενη φάση οι μαθητές-βιβλία έρχονται αντιμέτωποι με έναν “πυροσβέστη” που τους απειλεί. Προσπαθούν να τον πείσουν για τη σημασία και την αξία του βιβλίου που εκπροσωπούν.
στ. Μετατροπή λόγου
Στους μισούς μαθητές ή ομάδες μαθητών δίνονται παράγραφοι από διάφορα βιβλία που αναφέρονται σε κάποιο θέμα, π.χ ευτυχία, πόλεμος, (τα βιβλία μπορεί να είναι από διαφορετικά είδη λογοτεχνικά, επιστημονικά, δοκίμια).
Στους άλλους μισούς ή σε αντίστοιχες ομάδες δίνονται διαφημιστικά σλόγκαν όσο γίνεται πιο περιεκτικά π.χ “ παντού υπάρχει ένας μύθος”, “είναι κεφάτη, γυρίζει απ’ τον Βερόπουλο”, “η μαμά μου είναι καλή, καθαρίζει με ρολί”, “Τζόνσον σαμπουάν. Όχι πια δάκρυα”
Στη μια ομάδα ζητούμε να συμπυκνώσει το όλο το νόημα της παραγράφου σε ένα σλόγκαν (3-4 λέξεις), στη δε δεύτερη ομάδα ζητούμε να επεκτείνει το νόημα του σλόγκαν σε μια παράγραφο (τουλάχιστον 6-7 γραμμών).
Μοιραζόμαστε με την ομάδα. Συζητάμε τα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε κατά τη μετατροπή, τις μεθόδους που χρησιμοποιήσαμε, και το νόημα που τελικά προέκυψε μέσω της μετατροπής (αν άλλαξε, πώς άλλαξε, αν χάθηκε κάτι, αν προστέθηκε κάτι) και πώς αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν τις έννοιες, τη σκέψη μας και την πραγματικότητα γύρω μας.
της Σοφίας Χατζοπούλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου